بررسی رابطه باورهای غیرمنطقی الیس و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان (1)
هدف از این پژوهش بررسی رابطه باورهای غیرمنطقی الیس و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان بوده است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان در سال تحصیلی 88-1387 و نمونه آن را 180 نفر از این دانش آموزان که به روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شده، تشکیل می دهد. ابزار مورد استفاده در این پژوهش عبارت اند از: پرسش نامه باورهای غیرمنطقی و پرسش نامه پرخاشگری. طرح پژوهش از نوع همبستگی است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها علاوه بر روش های آمار توصیفی، نظیر میانگین و انحراف معیار، از روش آمار استنباطی همانند ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون نشان داده است که بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان در سطح p<0/0001 رابطه مثبت معناداری وجود دارد.
کلید واژه ها: نظریه عقلانی- عاطفی و رفتاری الیس، باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری.
مقدمه
در دیدگاه عقلانی- عاطفی، افکار انسان ها بر احساسات و رفتارهای آنها تاثیر می گذارد و حتی آنها را به وجود می آورد. احساسات بر افکار و رفتار، و رفتار بر افکار و احساسات تاثیر می گذارد؛ بنابراین برای تغییردادن یکی از این سه عامل باید دست کم یکی از دو عامل را تغییر داد. (1)
الیس در اختلالات عاطفی اصل A-B-C را بنیان نهاد که بر اهمیت کنترل شناختی بر حالات عاطفی تاکید می کند. این اصل با این نظر پدیدار شناختی همسو است که ادراک فرد از یک رویداد، چگونگی پاسخ رفتاری او را تعیین می کند. (2)
دیدگاه الیس مبتنی بر این واقعیت است که حوادث و اتفاقاتی که برای انسان رخ می دهد. بیشتر تحت تاثیر عوامل علت و معلول خارج و فراسوی اراده و اختیار فرد است. البته الیس بر این باور نیز می باشد که انسان امکاناتی دارد که هرچند دشوار به نظر می رسند، اما چنانچه او اقدام لازم را به عمل آورد می تواند آینده خود را کنترل کند و به شکلی دلخواه درآورد. به رسمیت شناختن توانایی تعیین کننده انسان در شکل دادن به رفتار و تجربه های عاطفی اش در تئوری شخصیت دیدگاه درمان عقلانی- عاطفی رفتار به ترتیب A-B-C تشریح شده است. (3)
به نظر الیس وقتی حادثه فعال کننده ای (A) برای فرد اتفاق می افتد، او بر اساس تمایلات ذاتی خود ممکن است دو برداشت متفاوت و متضاد (B) داشته باشد: یکی افکار، عقاید و باورهای منطقی و عقلانی (rB) (4) و دیگری افکار، عقاید و برداشت های غیرعقلانی و غیرمنطقی (iB). در حالتی که فرد تابع افکار و عقاید عقلانی و منطقی باشد، به عواقب منطقی (rC) دست خواهد یافت و شخصیت سالمی خواهد داشت و در حالتی که فرد تابع افکار و عقاید غیرمنطقی و غیرعقلانی باشد، با عواقب غیرمنطقی (iC) روبه رو خواهد شد که در این حالت، او فردی مضطرب و غیرعادی است که شخصیت ناسالمی دارد. (5)
(A)عبارت است از وجود یک واقعیت، رخداد یا رفتار و نگرش مشخص دیگر. (B) تعریف فرد یا تعبیرو تفسیر فرد از A می باشد و (C) واکنش فرد است؛ یعنی ناکامی ها و آشفتگی های عاطفی که تصور می شود به طور مستقیم در پی پدیده A به وجود آمده و پیامدهای آن است. تشخیص دادن و شناخت درست این ارتباط ها می تواند به احتمال تغییر و به کنترل درآوردن شخص از نگرش ها و رفتارش درباره واکنش های خود در برابر شرایط و اوضاع و احوال زندگی منجر شود. بدین سان هرچند تجربه های برانگیزنده ممکن است منشا و سرچشمه رنج زیاد انسان شوند، ولی این باورها و عقاید غیرمنطقی ماست که مشکل آفرین بوده و برای مدت ها موجب ناراحتی ما می شوند.
همچنین الیس دو عامل دیگر را نیز بیان می کند: (D) (6)؛ یعنی بحث کردن و (E)؛ یعنی اثرات. درمانگران و مشاوران باید با مراجعان خود به بحث و گفت و گو بپردازند تا غیرمنطقی بودن افکار آنان را روشن سازند. این بحث کردن باید به گونه ای پیش برود که بیمار یا مراجع تحت تاثیر قرار گرفته و از اثرات بحث مثبت مشاور به عقاید منطقی دست یابد و به رضایت خاطر و شادی برسد. برخی از لغزش ها و اشتباه های فکری مراجع به این شرح هستند: 1. نادیده گرفتن مثبت ها؛ 2. بزرگ کردن موارد منفی؛ 3. کلی گویی کردن و تعمیم دادن. (7)
باورهای غیرمنطقی الیس عبارت اند از:
1. انتظار تایید دیگران؛
2. زیاده از خود انتظار داشتن؛
3. سرزنش کردن؛
4. واکنش به ناکامی؛
5. بی مسئولیتی عاطفی (کنترل هیجانی)؛
6. نگرانی زیاد تؤام با اضطراب(توجه مضطربانه)؛ (8)
7. اجتناب از رویارویی با مسائل (مشکلات)؛
8. وابستگی؛
9. درماندگی نسبت به تغییر؛ (9)
10. کمال طلبی (کمال گرایی).
رفتار- اراده- نگرش- اعتقاد
بدیهی است که وجود باورها و اعتقادات نادرست، نگرش بیمارگونه و حاکمیت جبر بر روان، بروز رفتاری بیمارگونه و پرخاشگرانه را در پی خواهد داشت. وجود بین اعتقاد و رفتار و یا بین نگرش و رفتار تعادل روانی انسان را خدشه دار می سازد. از دیدگاه مدل های شناختی که در شناخت و درمان افسردگی و پرخاشگری به تفصیل درباره آن بحث شده است، وجود باورهای غلط در ذهن انسان است که او را گرفتار این بیماری می کند و بدیهی است اصلاح این باورها در فرآیند شناخت درمانی، محور درمان را تشکیل می دهد. حال، انتظار از یک جهان بینی صحیح این است که به انسان شناخت واقعی از خود، خدا، جهان و جامعه بدهد. در جهان بینی الهی نخستین و مهم ترین اصل، احساس نیاز انسان به خداوند است. اگر در این اصل اولیه، غفلت یا تردید وجود داشته باشد نمی توان انتظار داشت که بنای شخصیت انسان صحیح و استوار پایه گذاری شود. انسانی که احساس بی نیازی کند به تکبر و استکبار نفس مبتلا می شود و در پی آن دچار خودبزرگ بینی می گردد و در نتیجه، رابطه خود را با منبع فیض قطع می کند. همچنین انسان های دیگر را برده خود می داند، روحیه انتقادپذیری را از دست می دهد، عیب های خود را نمی بیند و پرتوقع می شود. چنین فردی بسیار آسیب پذیر می باشد و وجود او را تضاد و کشمکش فرا می گیرد. قرآن آرامشی را که ایمان در نفس مؤمن ایجاد می کند، چنین توصیف می فرماید: «آری آنها که ایمان آوردند و ایمان خود را با شرک نیامیختند امنیت مال آنهاست و آنها هدایت یافتگانند». (انعام: 82).
اصولاً آرامش و استقرار امنیت نفس، برای مؤمن محقق می شود، زیرا ایمان راستینش به خداوند او را به کمک و حمایت و نظر لطف خداوندی امیدوار می سازد. مؤمن در عبادت و کارهایی که برای رضای خدا انجام می دهد همواره به خداوند نظر دارد و به همین دلیل احساس می کند که خداوند همواره با اوست و به او کمک می کند. مؤمنی که حقیقتاً به خدا ایمان دارد از هیچ چیز در این دنیا نمی هراسد، چون می داند که تا خدا نخواهد هیچ انسانی یا قدرتی در دنیا قادر نیست به او ضرری برساند یا خیری از او منع کند. بنابراین از فقر و تنگدستی نمی ترسد و می داند که تنها خداوند روزی دهنده و صاحب قوت و قدرت است.
مؤمن واقعی از مرگ نمی هراسد و به آن با دیدی واقع بینانه می نگرد، زیرا می داند که هیچ گریزی از آن نیست و هر انسانی اجلی معین دارد و آنگاه که اجلش فرا رسد یارای به تاخیر انداختن آن را ندارد. او از گرفتار شدن به امراض یا پیش آمدن حوادث ناگوار باکی ندارد، زیرا عقیده دارد که حوادث خوب و بد، آزمایشی از طرف خداوند است، تا معلوم شود چه کسانی هنگام شادی سپاس می گویند و به وقت گرفتاری و خشم، صبر پیشه می کنند. (10)
پرخاشگری در زندگی انسان آن چنان رایج بوده است که اصولاً بشر آن را بدیهی تلقی می کرده است و نخستین پژوهش های علمی در باب آن به عنوان پدیده ای ناخوشایند، بیش از یکصد سال قدمت ندارد. گرچه 250 تعریف متفاوت از پرخاشگری ارائه شده است، اما ویژگی کلی پرخاشگری که مورد قبول اکثریت باشد این است که:
1. رفتار پرخاشگرانه باید از طرف فرد مورد پرخاشگری به صورت منفی ادراک شود.
2. در رفتار پرخاشگرانه باید قصد و نیت، آزار رساندن باشد.
با توجه به این دو ملاک، پرخاشگری به رفتاری اطلاق می شود که به طور عمدی موجب آزار فیزیکی یا روانی دیگران شود. (11)
هارت، تورنر، هیتز، کاردوزو و پاراز(12) به منظور بررسی تاثیر آموزش مدل حادثه فعال کننده - باورها- پیامد بر باورهای غیرمنطقی تیپ شخصیتی A، با استفاده از ابزارهای مناسب اندازه گیری، استرس زندگی و میزان خشم آزمودنی ها را در 138 دانشجو اندازه گیری کردند. آموزش ها تاثیر تعدیل باورهای غیرمنطقی بر خشم را بیشتر از تاثیر آن بر استرس زندگی نشان دادند. همچنین نتایج نشان داد که تاثیر تعاملی مدل حادثه فعال کننده- باورها- پیامد بر خشم در مقایسه با تاثیر آن بر استرس زندگی، قابل ملاحظه است. همچنین آنان رابطه معناداری بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری مشاهده کردند.
معتمدین و عبادی (13) در پژوهشی با عنوان «نقش باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری بر عملکرد تحصیل دانش آموزان پسردوره متوسطه شهر تبریز» به این نتیجه رسیدند که بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری، رابطه مثبت معناداری وجود دارد.
عزتی راد (14) در پژوهشی با عنوان بررسی باورهای هنجاری کودکان و نوجوانان شهر شیراز درباره پرخاشگری و رفتارهای پرخاشگرانه دریافت که نوجوانان با افزایش سن، تمایلشان به پرخاشگری بیشتر می شود و بروز رفتارهای پرخاشگرانه در آنها افزایش می یابد. همچنین نوع باورهای آنها بر میزان پرخاشگری آنها تاثیر می گذارزد.
پژوهش های گذشته نشان داده اند که بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری، رابطه مثبت معناداری وجود دارد. از این رو، در تحقیق حاضر، پژوهشگر در پی یافتن پاسخ این مسئله است که آیا بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان رابطه وجود دارد؟
بنابراین با توجه به هدف پژوهش و پیشینه پژوهشی، فرضیه زیر مورد آزمون قرار گرفت.
بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان رابطه مثبت وجود دارد.
روش تحقیق
جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان در سال تحصیلی 88-1387 می باشد. کل جامعه مورد بررسی 980 نفر دانش آموز شاغل به تحصیل در هفده آموزشگاه دولتی بود.
نمونه آماری پژوهش شامل 180 نفر از این دانش آموزان بود. روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای است؛ به این صورت که از بین هفده آموزشگاه شهر بهبهان سه مدرسه به طور تصادفی ساده انتخاب شد که تعداد دانش آموزان این مدارس دویست نفر بود. بر اساس جدول کرچسی و مورگان (15) زمانی که جامعه دویست نفر باشد تعداد نمونه لازم برای تحقیق 132 نفر است. بنابراین، با توجه به افت آزمودنی ها از تعداد 180 دانش آموز، به طور تصادفی، آزمون باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری به عمل آمد.
ابزار اندازه گیری
در این پژوشه به منظور آزمون فرضیه تحقیق از پرسش نامه های چهار عامل باورهای غیرمنطقی اهواز (4IBT-A) (16) و پرسش نامه پرخاشگری باس (BAQ) (17) استفاده شد.
الف- پرسش نامه های چهار عاملی باورهای غیرمنطقی اهواز ( 4IBT-A)
عبادی و معتمدین (18) پرسش نامه های چهار عاملی باورهای غیرمنطقی اهواز( 4IBT-A )را از روی پرسش نامه ده عاملی آزمون باورهای غیرمنطقی جونز به روش تحلیل عوامل ساختند. برای سنجش پایایی آزمون و همسانی درونی چهار عامل استخراج شده، از ضریب آلفای کرونباخ و روش دو نیمه کردن آزمون استفاده کردند. به منظور بررسی پایایی و روایی آن به شیوه تصادفی از بین جمعیت آماری 143 نفر (غیر از نمونه اولیه بررسی ساختار عاملی آزمون) انتخاب و دو آزمون باورهای غیرمنطقی اهواز ( 4IBT-A )و آزمون صد سؤالی باورهای غیرمنطقی جونز (19) را به طور همزمان اجرا کردند. بر اساس نتایج به دست آمده ضرایب همسانی درونی چهار عامل رضایت بخش است. ضریب روایی آزمون از روش روایی همگرا (اجرای همزمان دو آزمون (4IBT-A وIBT) و 0/87 برآورده شد که این ضریب در این سطح 0/001 نیز معنادار بوده است. عبادی و معتمدین برای بررسی دقیق تر پایایی ضرایب آزمون از دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف نیز استفاده کردند که به ترتیب برای کل پرسش نامه 0/759 و 0/762 به دست آمد.
ب- پرسش نامه پرخاشگری باس(BAQ)
این پرسش نامه 29 سؤالی چهار جنبه از پرخاشگری شامل: پرخاشگری فیزیکی، (20) پرخاشگری کلامی، (21) خشم (22) و خصومت (23) را اندازه گیری می کند. پرسش نامه پرخاشگری پالایش شده سیاهه خصومت (24) است که از سی سال قبل آرنولد اچ، باس و مارک پری تهیه کردند و کاربرد وسیعی داشته است. پرسش نامه پرخاشگری باس از یک منبع 52 سؤالی استخراج شده که بسیاری از آنها از سیاهه خصومت با استفاده از روش تحلیل مؤلفه های اصلی (25) و تحلیلی عاملی تاییدی (26) برگزیده شده اند. این پرسش نامه با نمره کل سؤال ها میزان پرخاشگری را می سنجد و نمرات خرده مقیاس های آن، نمودهای گوناگون پرخاشگری را نشان می دهد.
پرسش نامه پرخاشگری باس همسانی درونی بسیار بالایی دارد. ضریب آلفا برای خرده مقیاس های پرخاشگری فیزیکی، کلامی، خشم و خصومت به ترتیب 0/85، 0/72، 0/83 و 0/77 و ضرایب آلفای کل نمرات پرسش نامه 0/89 است. پرسش نامه پرخاشگری باس ابزار با ثبات و با پایایی بازآزمایی خوبی است. همبستگی بازآزمایی بعد از یک دوره نه هفته ای برابر 0/80، 0/76، 0/72، 0/72، 0/80 برای کل نمرات پرسش نامه بوده است. نتایج اجرای مقدماتی روی دانش آموزان مهاجر و غیرمهاجر سال اول متوسطه در شهر بجنورد نشان داد که برای خرده مقیاس های پرخاشگری فیزیکی، کلامی، خشم و خصومت به ترتیب 0/73، 0/58، 0/0/76، 0/64 و ضریب آلفای کل نمرات پرسش نامه 0/70 است. نمرات پرسش نامه پرخاشگری باس همبستگی معتبری با یکدیگر داشتند. در عین حال وقتی واریانس همبستگی های مربوط به خرده مقیاس خشم کنار گذاشته شد، سایر همبستگی ها معنادار نبود. تایید روایی نظری پرسش نامه پرخاشگری باس به این صورت است که ارتباط بین خرده مقیاس های پرخاشگری فیزیکی، کلامی و خصومت به همبستگی آنها با خشم بستگی دارد. نمرات از روایی هم زمان خوبی بدون ارتباط با معنا بین پرخاشگری فیزیکی و پرخاشگری کلامی و تهییج پذیری، ولی همبستگی قوی بین تهییج #114@
پذیری و خرده مقیاس های خشم و خصومت برخوردار است. نمرات هر چهار خرده مقیاس با تکانشگری، رقابت و قاطعیت همبستگی دارد، گرچه همبستگی بین قاطعیت و خرده مقیاس های پرخاشگری فیزیکی و خصومت، ضعیف تر بود. گواه روایی سازه ای، همبستگی پرسش نامه پرخاشگری باس با مشاهده پرخاشگری، جامعه پذیری و کم رویی توسط همسالان و هم ردیفان است. (27)
یافته های تحقیق
یافته های این تحقیق در دو بخش یافته های توصیفی و یافته مربوط به فرضیه پژوهش ارائه می شوند:
الف- یافته های توصیفی
یافته های توصیفی این پژوهش شامل شاخص های آماری مانند میانگین و انحراف معیار برای متغیرهای مورد مطالعه است که در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1: میانگین و انحراف معیار نمره های باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری
همان گونه که در جدول 1 مشاهده می شود میانگین و انحراف معیار کل نمرات آزمودنی ها در چهار عامل آزمون باورهای غیرمنطقی به ترتیب برابر با 105/93 و 12/46 و میانگین و انحراف معیار آزمودنی ها در پرسش نامه پرخاشگری باس به ترتیب برابر با 77/36 و 12/23 می باشد.
ب- یافته مربوط به فرضیه پژوهش
یافته مربوط به فرضیه پژوهش در جدول 2 ارائه شده است.
جدول2: ضریب همبستگی بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان
همان طوری که در جدول 2 مشاهده می شود بین باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان رابطه مثبت معناداری وجود دارد (p<0/0001 و r=0/68). بنابراین، فرضیه پژوهش تایید می شود. به عبارتی با افزایش باورهای غیرمنطقی، پرخاشگری دانش آموزان نیز افزایش یافته است.
پی نوشت ها :
* عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان.
** عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول.
1. جورج آر. ال.، کریستیانی تی، اس، روانشناسی مشاوره (مشاوره ها، نظریه ها و کاربردها و اهداف و فرآیندهای مشاوره و روان درمانگری)، ترجمه رضا فلاحی و محسن حاجیلو، ص74.
2. همان.
3. علی قائمی، سازندگی و تربیت دختران، ص98.
4. rational beliefs.
5. ع شفیع آبادی و غ ر ناصری، نظریه های مشاوره و روان درمانی، ص115.
6. Disqute.
7. مریم استادیان، «اثربخشی مشاوره گروهی بر عزت نفس و اضطراب امتحان دانش آموزان دختر پایه سوم مقطع راهنمایی شهر بهبهان»، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مشاوره، واحد علوم و تحقیقات خوزستان، ص79.
8. anxious over concern (future problem).
9. helplessness for change.
10. ح علیپور بهبهانی، «بررسی رابطه رضایت زناشویی و خودپنداره در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات اهواز، ص، 137-132.
11. C. f:Haree, R,. & Lamb, R, The Encyclopedic Dictionary of psychology, p. 75-79.
12. C. f: Hart, K, et al. Life stress and anger: Moderating effects of type an irrational beliefs, Available at. p. 141-142.
13. م معتمدین و غ عبادی، «نقش باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر تبریز»، دانش و پژوهش در علوم تربیتی، سال چهارم، ش14، ص22-1.
14. م عزتی راد، «بررسی باورهای هنجاری کودکان و نوجوانان شهر شیراز درباره پرخاشگری و رفتارهای پرخاشگرانه»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه الزهرا علیه السلام، ص126.
15. Kerjcie, R. V, & Morgan, D. W, Determining sample size for research, Activities, Educational and pasychological Measurments, 30.
16. Irration Beliefs Test- Ahwaz.
17. Buss Aggression Questionnaire(BAQ).
18. م معتمدین و غ عبادی، همان.
19. غ عبادی و م معتمدین، «بررسی ساختار عاملی آزمون باورهای غیرمنطقی جونز در شهر اهواز»، دانش و پژوهش در روان شناسی، سال هفتم.
20. physical Aggression (pA).
21. Verbal Aggression (VA).
22. Anger (A).
23. Hostility (H).
24. Hostility Inventory (HI)
25. principle components factor analysis.
26. Confirmatory factor analysis.
27. م معتمدین و غ عبادی، «نقش باورهای غیرمنطقی و پرخاشگری بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر تبریز»، همان.
منبع: نشریه روان شناسی و دین شماره 11