مطالعه هنر موفقیت در تحصیل

مطالعه هنر موفقیت در تحصیل
انسان‏ها در طى قرون و اعصار همواره تجربه و معلومات کسب نموده و آن را در اختیار نسل‏هاى بعدى قرار داده و در این راه هیچ گاه از حرکت باز نایستاده‏اند. آگاهى از این تجارب و معلومات منوط به استفاده از ابزارها و شیوه‏هایى است که ما را در استفاده بهینه و مؤثر از علم و تکنولوژى یارى مى‏بخشد. یکى از این شیوه‏ها فنون آشنایى با اصول و روش‏هاى مطالعه مى‏باشد. امروزه مطالعه یکى از مهم‏ترین روش‏هاى افزایش معلومات است که اگر به طور صحیح انجام شود مى‏توان در مدت زمان کوتاه اطلاعات بسیارى کسب نمود.
امروزه علم گسترش بسیارى یافته و روز به روز بر دامنه آن افزوده مى‏گردد. از سویى مشغله‏هاى دنیاى مادى همواره فرصت‏هاى مطالعه را کمتر مى‏کند. بنابراین با آموختن روش‏هاى علمى مطالعه مى‏توان در مدت اندکى اطلاعات وسیعى به دست آورد.

معناى مطالعه
مطالعه از باب مفاعله، به معنى خواندن کتاب است و طلع به معنى بر آمدن است و در اصطلاح ادبیات، نوعى از خواندن بى‏صدا را گویند. در جاى دیگر آمده است: «مطالعه به ضم «م» و فتح «لام و عین» نگریستن به هر چیزى براى واقف شدن به آن و تأمل و تفکر و اندیشه و نظر به دقت است.»

شیوه‏هاى مطالعه
الف) ایجاد انگیزه
یکى از مهم‏ترین عواملى که به یادگیرى مطالب کمک مى‏کند و یادگیرى را سهل و سریع مى‏سازد انگیزه است. «انگیزه به حالت‏هاى درونى اُرگانیسم که موجب هدایت رفتارى به سوى نوعى هدف مى‏شود اشاره مى‏کند.»
در واقع انگیزه از مهم‏ترین عواملى است که پیشرفت فرد را تأمین مى‏کند. انگیزه درجات مختلفى دارد و در سنین مختلف متفاوت است. به عنوان مثال براى یک دانش‏آموز ابتدایى تشویق ساده و قول خرید یک کتاب و مانند آن و براى یک دانش‏آموز دبیرستانى صحبت از آینده، داشتن شغل مناسب و زندگى شرافتمندانه و راحت، ایجاد انگیزه مى‏کند.
انگیزه بر دو نوع است: الف) انگیزه درونى؛ ب) انگیزه بیرونى.
الف) انگیزه درونى مولود عوامل درونى چون باورها، اعتقادات، آرزوها، و غیره است.
ب) انگیزه‏هاى بیرونى مولود عوامل بیرونى چون: پدر و مادر، معلّم، دوستان، هم کلاسى‏ها و حتى بعضى از درس‏ها و کتابهاست.
در ذیل فنونى معرفى شده است که دانش‏آموز با به کار بستن آن مى‏تواند تا حد زیادى در خود ایجاد انگیزه کند و بین خود و دروس ایجاد علاقه نماید.

فنون ایجاد انگیزه
1. هدف هر درس یا کتاب را در آغاز مطالعه دقیقا بدانید.
2. مطالب کتاب را از ساده به دشوار یاد بگیرید.
3. از رقابت و چشم و همچشمى پرهیز نمایید.
4. براى یادگیرى مطالب کتاب از چند روش استفاده کنید. به عنوان مثال مباحثه کردن، تمرین و تکرار و...
5. تا آن جا که ممکن است فصل‏هاى یک درس را با یکدیگر و درس‏هاى دیگر را با هم مربوط سازید.
6. مطالب آموخته شده را تا حد ممکن در موقعیت‏هاى روزمره خود به کار ببرید و از این مطالب مثال بسازید.
7. هیچ گاه از نام درس نهراسید.

ب) تنظیم برنامه
براى مطالعه برنامه‏اى مشخص و در عین حال به حد کفایت انعطاف‏پذیر، چنان که در عمل قابل اجرا باشد لازم است؛ زیرا داشتن «برنامه مشخص مطالعه» نیروى تمرکز حواس را زیاد مى‏کند. اگر دانش‏آموز و دانشجو بداند که چرا فلان کتاب را مطالعه مى‏کند و مدت زمان لازم براى مطالعه و یادگیرى آن چه مقدار است؟ مطالب پیچیده کتاب کدام قسمت است؟ و زمان یادگیرى مناسب آن چه موقع است؟ موفق‏تر خواهد بود تا این که بدون دانستن پاسخ این سؤالات مطالعه را آغاز کند.
زیرا پاسخ به این سؤالات، تمرکز حواس را فراهم مى‏سازد و کوشش فراوان براى تأمین این تمرکز را به حداقل مى‏رساند. با تنظیم برنامه مشخص مطالعه و اجراى دقیق آن از ابتداى سال تحصیلى، دانش‏آموز مى‏تواند از خطر انباشتن مغز در آخرین دقایق پیش از امتحان اجتناب کند.

در تنظیم برنامه باید به نکات ذیل توجه داشت:
1. برنامه باید قابل انعطاف باشد.
2. براى مطالعه هر درس وقت کافى منظور کنید.
3. برنامه را متناسب با روحیه شخصى خود تنظیم کنید.
4. مرور هفتگى درس‏ها را در برنامه بگنجانید.
5. وقت مطالعه هر درس حتى الامکان نزدیک‏تر به ساعات آن درس تعیین شود.
6. هر جلسه مطالعه را به چند قسمت تقسیم کنید.

ج) رفع مزاحم‏ها یا منحرف کننده‏هاى حواس
شاید برایتان بارها اتفاق افتاده باشد هنگام مطالعه صداى تلویزیون یا رادیو یا حضور یک میهمان و... توجّه شما را به خود جلب کرده و وقتى به خود مى‏آیید متوجه مى‏شوید مدّت زیادى از وقت خود را تلف کرده‏اید و از زمان مطالعه هم چیزى باقى نمانده است، به این عوامل که باعث انصراف شما از مطالعه مى‏شود منحرف کننده‏هاى حواس مى‏گویند. از منحرف کننده‏هاى بیرونى، بعضى قابل کنترل هستند، مثل صداى تلویزیون و بعضى دیگر قابل کنترل نیستند، مثل سروصداى ماشین‏ها در خیابان و فکر کردن مثلاً دانش‏آموز هنگام مطالعه کتاب تاریخ، به شخصیت نادر شاه توجه‏اش را به خود جلب کرده و با او در جنگ‏ها شرکت مى‏کند و به گونه‏اى از مطالعه دور مى‏شود و بعد از گذشت مدّت طولانى متوجه مى‏شود که هنوز یک صفحه بیشتر نخوانده و با نادرشاه به تصرّف شهرهاى هندوستان مشغول بوده است!
براى رهایى از این امر در مواقعى که منحرف کننده‏ها بیرونى هستند باید مواردى که قابل کنترل هستند را از اطراف خود دور کنید. براى رهایى از منحرف کننده‏هاى درونى نیز باید فواصل زمانى تمرکز روى درس مورد مطالعه را کوتاه کنید یا بعد از خواندن هر صفحه نکته بردارى نمایید.

د) زمان مطالعه
یکى از عاقلانه‏ترین و در عین حال مشکل‏ترین قوانین مطالعه، داشتن برنامه منظم و به کار گرفتن آن است. مشکل بودن این کار از این نظر است که علاوه بر وسوسه‏ها و مزاحمت‏هاى گوناگون، اغلب وقفه‏ها و فاصله‏هاى ناخواسته ایجاد مى‏گردد. با وجود این اگر به مطالعه و تحصیل علاقه دارید برنامه‏اى را طرح کنید و طرح خود را به مرحله اجرا در آورید. بهترین زمان مطالعه بستگى به موقعیت و عادات فردى افراد دارد، بعضى‏ها عادت دارند تا نیمه‏هاى شب بیدار بمانند، بعضى‏ها صبح زود و...
افراد باید خودشان نبض خود را در اختیار بگیرند و وقت مطالعه را براى خود تعیین کنند.
به طور کلى مى‏توان گفت که دروس حفظ کردنى را صبح زود بهتر مى‏شود فرا گرفت، اما در هر حال هیچ زمانى براى مطالعه و فراگیرى نامناسب نیست.

توصیه‏هایى در رابطه با وقت مطالعه
1. واقع‏گرا باشید (ساعتى را که براى تمدد اعصاب لازم دارید در برنامه خود بگنجانید).
2. براى درس‏هایى که به صورت خطابه و سخنرانى توسط استاد در کلاس ایراد مى‏گردد، بلافاصله بعد از پایان درس فرصتى براى مطالعه در نظر بگیرید.
3. براى جلوگیرى از انباشته شدن ساعات مطالعه آن را در طول روز پخش کنید.
4. براى هر ساعت درس، حداقل دو ساعت مطالعه و تمرین در نظر بگیرید.
5. بالاتر از همه وقت را غنیمت بشمارید و از آن کمال استفاده را ببرید.

ه) محیط مناسب براى مطالعه
ایجاد محیطى که براى مطالعه شخص شما مناسب باشد، اهمیت بسیار دارد. عناصر تشکیل دهنده یک محیط کاملاً مناسب براى مطالعه، براى همه کس یکسان نیست. هر کس باید خود، آن‏ها را کشف و تعیین کند. ولى روى هم رفته گروه زیادى از دانشجویان موفق رعایت توصیه‏هاى زیر را براى مطالعه ثمربخش و بسیار مفید تشخیص داده‏اند:
1. اتاقى مختص مطالعه تعیین کنید. اتاقى را انتخاب کنید که هر روز، و در صورت امکان در ساعت‏هاى معیّنى از روز در اختیار شما باشد.
2. مکان مطالعه به گونه‏اى باشد که در آن «صداى عبور و مرور» و سایر موجبات انصراف حواس حداقل باشد.
3. جریان هواى تازه را در اتاق تأمین نمایید. تمرکز حواس نیازمند حداکثر کارآیى و کفایت جسمى و روحى است. اتاقى که اکسیژن به اندازه کافى ندارد استعداد و کفایت جسمى روحى را کاهش مى‏دهد، و وقتى شرایط جسمى و روحى فراهم نباشد تمرکز حواس به وجود نمى‏آید. بنابراین جریان هواى تازه را در اتاق تأمین نمایید.
4. درجه حرارت مکان مطالعه را ملایم نگاه دارید.
5. براى اتاق مطالعه نور مناسب در نظر بگیرید. در شرایط معمولى و عملى، نورى معادل بیست و پنج تا سى شمع براى مطالعه لازم است. علاوه بر نورى که مخصوص میز مطالعه است، همه فضاى اتاق باید به حدّ کافى روشن باشد. نور کافى مانع ایجاد تضاد نورى میان دو قسمت از فضاى اتاق مى‏شود. تباین و تضادّ نورى موجب کشیدگى و خیرگى چشم مى‏شود، و خیرگى سبب خستگى سریع چشم است.

پى‏نوشت‏ها:

۱.لغت نامه دهخدا.
2. على اکبر سیف، روانشناسى پرورشى، ص 336.
3. اوتیس د. فرو - موریس.ا. لى، ترجمه عبدالحسین آل رسول، چگونه مطالعه کنیم تا دانشجوى موفقى باشیم، ص 33.
4. بهرام طوسى، مهارتهاى مطالعه، ص 83.
5. اوتیس د. فرو - موریس.ا. لى، ترجمه عبدالحسین آل رسول، چگونه مطالعه کنیم تا دانشجوى موفقى باشیم، ص 33.