از سرعت خود نکاهید

از سرعت خود نکاهید
جهان امروز ما، جهان سرعت است و روز به روز نیز بر این سرعت افزوده مى‏شود. براى این که از این کاروان علم و زندگى، عقب نمانیم، باید با آخرین روش‏هاى دست‏یابى به دانش آشنا شویم و از آن، براى استفاده صحیح و بیشتر از استعدادها و توانایى‏هاى خدادادى‏مان بهره ببریم. یکى از این روش‏ها، تندخوانى است. تحقیقات نشان داده است که با خواندن سرعت متوسط دویست کلمه در دقیقه، به جاى هزار کلمه در دقیقه، مردان و زنان با تحصیلات عالى، پنج بار آهسته‏تر از آن چه که لازم است، مى‏خوانند؛ یعنى اگر آنها از توانایى حقیقى و بالقوه خویش استفاده کنند، خواندن کتابى که پنج ساعت طول مى‏کشد، به شصت دقیقه یا کمتر کاهش مى‏یابد.
ما در این مقاله، قصد داریم تا شما را به طور کلى و اجمالى، با فواید و مهارت‏هاى تندخوانى آشنا کنیم؛ اما اگر مى‏خواهید مهارت ویژه‏اى در این زمینه کسب کنید، باید به کتاب‏هایى که در این زمینه نوشته شده است، مراجعه کنید و از همین امروز تمرین کنید.
آیا یک فرد معمولى مى‏تواند «تندخوان» شود؟
بلى، به دلیل این که تحقیقات علمى نشان مى‏دهد که مغز یک انسان سالم، مى‏تواند هر بار گروه کلمات یا شبه جمله‏ها را به همان خوبى تک کلمه‏ها بپذیرد و این عمل، از هر جهت، آسان‏تر است. ما جمله را هرگز به خاطر درک تک تک کلماتش نمى‏خوانیم؛ بلکه آن را براى درک شبه جمله‏هایى که کلمات نیز در آنها هستند، مطالعه مى‏کنیم.
به عنوان مثال، خواندن «آن ماشین سفید کنار جاده پارک کرد»، خیلى دشوارتر است از خواندن «آن ماشین سفید، کنار جاده پارک کرد».
خواننده کند ناچار است کار مغزى بیشترى از خواننده سریع انجام دهد؛ زیرا ناچار است پس از تشخیص هر کلمه، معناى آن را به معنى کلمه بعد از آن بیفزاید. در مثال فوق، این حد به اندازه پنج تا شش کار اضافى مى‏رسد؛ در حالى که خواننده سریع که هر بار مجموعه‏هاى معنى‏دار (شبه‏جمله‏ها) را مى‏بیند، فقط یک اتصال ساده را بین دو قسمت انجام مى‏دهد.
بنابراین، مزیت فوق‏العاده تندخوانى، انجام کار فیزیکى کمتر، توسط چشمان بر روى هر صفحه مى‏باشد. در این صورت، به جاى حدود 500 توقف توأم با تمرکز دید که چشم خواننده کند بر روى هر صفحه انجام مى‏دهد، خواننده سریع، نزدیک به 100 توقف در صفحه را که عضلات چشم را کمتر خسته مى‏کند، به انجام مى‏رساند.
بررسى باورهاى غلط در زمینه تندخوانى‏
«فرد تندخوان، قادر به احساس و درک مطلب نیست».
این باور، غلط است؛ بلکه عکس این مطلب درست است؛ یعنى خواننده کند، به خاطر توقف‏ها و شروع‏هاى مکرر و پیشرفت متزلزل، امکان زیادى دارد که بى‏حوصله شود؛ تمرکز حواس خود را از دست بدهد؛ حضور ذهنش کاهش یابد و از درک معنى آن چه که مى‏خواند، عاجز بماند؛ ولى کسى که عادت کند شبه جمله‏ها را با هم ببیند، به طور طبیعى مفهوم آنها را هم به همراه یکدیگر درک مى‏کند. از طرف دیگر، تندخوانى، باعث مى‏گردد تا مطالب کم‏اهمیت، زودتر شناخته شوند و بر مطالب مهم، تأکید ورزیده شود. از این رو، درک تمام مطلب، براى خواننده سریع، خیلى آسان‏تر و دامنه‏دارتر از درک مطلب، براى خواننده کند مى‏باشد.
«خواندن بیش از 500 کلمه در دقیقه، ممکن نیست»!
این جمله، غلط است؛ زیرا با توجه به این حقیقت که در هر توقف مى‏توانید تا حد شش کلمه را زیر دید قرار دهید و این واقعیت که قادرید در هر ثانیه تا چهار توقف را انجام دهید، بدین معنى است که به راحتى مى‏شود سرعتى تا حد 1000 کلمه در دقیقه را به دست آورد.
«سرعت بیشتر، تمرکز حواث کمترى را به دنبال دارد».
خیر، زیرا هر چه سریع‏تر حرکت کنیم، نیروى جنبشى بیشترى را جمع کرده، تمرکز بیشترى پیدا مى‏کنیم. سرعت‏هاى خواندن متوسط، طبیعى نیست؛ بلکه آنها سرعت‏هایى هستند که با آموزش‏هاى ابتدایى نادرست خواندن، همراه با اطلاعات غیر کافى از طرز کار چشم و مغز، در سرعت‏هاى متفاوت، حاصل آمده‏اند.
فواید تندخوانى
1. یکى از مهم‏ترین سودهاى تندخوانى، این است که شخص تندخوان، داراى ذهنى فعال و حساب‏گر مى‏شود و با همه چیز، دقیق و حساب شده برخورد مى‏کند؛ سکون، از زندگى‏اش رخت برمى‏بندد و همیشه و ناخودآگاه، فعال و پویاست.
2. یکى دیگر از آشکارترین اثرهاى تندخوانى، صرفه‏جویى در وقت است. صرفه‏جویى در وقت، باعث مى‏شود تا وقت‏هاى اضافى پیدا کنید و از آن وقت‏ها، براى مطالعات جنبى دیگر و کارهاى شخصى‏تان بهره ببرید و حتى درس‏هاى دانشگاه را بهتر و کامل‏تر بخوانید. بیشتر ما از نداشتن وقت کافى، براى انجام کارهاى مورد علاقه‏مان شکایت داریم. اگر شما هم تا امروز چنین مشکلى داشته‏اید و یا به مطالعه، زیاد علاقه‏مندید، ولى نمى‏توانید به همه مطالب جالب مورد نظر خودتان برسید، بدانید که با تندخوانى، قادر خواهید بود به ساعات بیشترى براى مطالعه دست یابید.
3. تندخوانى، کارآیى و خلاقیت فرد را بالا مى‏برد. شخص تندخوان، با هر مسئله‏اى، به راحتى برخورد مى‏کند و آن را از پیش پاى خویش برمى‏دارد. دانشجویى که به مهارت تندخوانى دست یافته، از زندگى فوق‏العاده‏اى برخوردار مى‏شود؛ زیرا تندخوانى، رابطه مستقیمى با دانش زیاد و درک صحیح - که از تندخوانى به دست مى‏آید - دارد. کسانى که سریع‏تر مى‏خوانند، بهتر نیز مى‏فهمند و راه پیشرفت برایشان همواره باز است.
موانع تندخوانى
موانعى را که بر سر راه سرعت عمل مغز در موقع خواندن ایجاد مى‏کنیم، اصطلاحاً «راه‏بندان» مى‏نامیم. حال باید ببینیم که این راه‏بندان‏هاى خواندن، چه چیزهایى هستند؛ از کجا ناشى مى‏شوند و چگونه مى‏توان آنها را رفع کرد.
الف) تلفظ و لب خوانى
اگر شما این مشکل را داشته باشید، به هنگام مطالعه، به جاى خواندن بى‏صدا، صداى کلمات را در گلو ایجاد مى‏کنید (اداى صوت یا تلفظ) و یا آن که لب‏ها را بدون صدا حرکت مى‏دهید (لب‏خوانى)؛ مثل این که کلمات را براى خود با صداى بلند مى‏خوانید و از این طریق، مغز خود را وادار مى‏کنید که مطالب را با سرعتى در حد سرعت حرف زدن، جذب کند که این سرعت، براى خواندن بى‏صدا، فوق‏العاده کم است.
ب) کمک اضافى‏
کمک اضافى، چنانچه به صورت جزء اصلى عمل خواندن درآید، جزء راه‏بندان‏ها به شمار مى‏آید و در حد شدید خود، باعث کندى حرکت چشم و عمل ذهن، در انجام عمل خواندن خواهد شد. کمک اضافى، اصطلاحاً به عمل با انگشت نشان دادن کلمه به کلمه مطلب مورد مطالعه و یا لغزاندن یک لبه صاف مانند خطکش از بالا به پایین و مشخص کردن کامل هر سطر مورد مطالعه مى‏باشد که در چنین وضعى، به مغز خود کمک اضافى را تحمیل کرده‏اید و باعث مى‏شود که در موقع خواندن، فکر شما، متکى به این عمل اضافه شود و هرگز نتواند به طور مستقل عمل کند.
ج) واپس‏نگرى ‏
کسانى که گرفتار این عیب هستند، نمى‏توانند بدون برگشت‏هاى مجدد بر روى کلمات و عبارات خوانده شده، به خواندن ادامه دهند و یا بدون عقب‏نگرى‏هاى مکرر از ابتدا تا انتهاى هر سطر را با نگاه طى کرده، به سر سطر بعد بروند. بارها اتفاق مى‏افتد که این افراد، پس از پایان هر سطر، دوباره به همان سطر برگشته، گاهى پس از خواندن چند کلمه و احیاناً تا نزدیکى‏هاى آخر همان سطر، متوجه اشتباه خود شده، به سر سطر بعدى مى‏روند.
اکثر ما، اغلب به هنگامى که مایلیم جمله‏هایى را که خوانده‏ایم، دوباره خوانده یا در مواردى که تمرکز کافى و حضور ذهن نداشته‏ایم، دوباره به عقب برگشته و قسمتى از مطلب خوانده شده را دوباره با دقت بیشترى بخوانیم، اقدام به واپس‏نگرى مى‏کنیم؛ ولى اگر این واپس‏نگرى‏ها را کنترل نکنیم، به صورت عادت بسیار بدى در خواهد آمد. تصور کنید که اگر قرار باشد هر بار یک کلمه یا یک عبارت یا قسمتى از یک سطر را که خوانده‏ایم، دوباره خوانده، باز به عقب برگشته، دوباره و سه باره بخوانیم و یا این که پس از خواندن هر سطر، به جاى رفتن به سر سطر بعدى، هر بار تا نیمه‏هاى همان سطر را خوانده، متوقف شده، دنبال سر سطر بعدى بگردیم، چگونه رشته مطلب را گم مى‏کنیم و چقدر از سرعت، باز خواهیم ماند.
د) تلفظ در ذهن‏
این اشتباه دیگرى است که تقریباً همه گرفتار آن هستند. لب‏ها بى‏حرکتند و ارتعاشى در گلو احساس نمى‏شود؛ ولى کلمات را در مغز خود تکرار مى‏کنیم؛ یعنى گرفتار چیزى هستیم که اصطلاحاً مى‏توان آن را «حرف زدن ذهنى» نامید. لازم به تکرار است که هر چیزى که شباهت به خواندن با صداى بلند داشته باشد، مغز را از به دست آوردن سرعتى که قادر به رسیدن به آن است، باز خواهد داشت. باید اعتراف کرد که از میان بردن کامل این نقص، تقریباً ممکن نیست و در حال عادى، لزومى هم ندارد (مگر آن که سرعت‏هاى فوق العاده زیاد در خواندن، مورد نظر باشد). با این حال، هنگام خواندن، هر قدر تلفظ در ذهن خود را کاهش دهید، به همان نسبت، خواندن خود را سرعت بخشیده‏اید.
ه) معکوس‏بینى‏
این مشکل، اغلب در خواندن کلمات انگلیسى اتفاق مى‏افتد؛ مثلاً No را On خوانده یا Saw را Was تصور مى‏کنیم و مى‏خوانیم. در خواندن فارسى نیز به ندرت کلماتى هستند که معکوس خوانده مى‏شوند؛ ولى ما فارسى زبانان، بیشتر در خواندن اعداد و محاسبات با این مشکل مواجه مى‏شویم؛ مثلاً عدد 45 را 54 و یا 32 را 23 تصور مى‏کنیم و مى‏خوانیم یا محاسبه مى‏کنیم. این اتفاق، اغلب به خاطر از راست به چپ خواندن مغز است و فراموش مى‏کنیم که کلمات انگلیسى و اعداد را باید از چپ به راست خواند. این مشکل، اغلب ایجاد سردرگمى کرده، خود موجب ایجاد مشکلات دیگرى مى‏شود که به آنها اشاره کردیم.
و) عدم توانایى استفاده از میدان دید چشم
در اتاقى که نشسته‏اید، به روبه‏رو نگاه کنید و به شیئى‏اى در مقابل خود (مثلاً پنجره) نگاه کنید؛ در حالى که به دستگیره وسط پنجره نگاه مى‏کنید، گوشه‏هاى دیوارهاى دو طرف و تابلوى روى دیوار سمت چپ و در اتاق را که در دیوار سمت راست قرار دارد، مى‏بینید. به همین طریق، هر سطر مطلب مورد مطالعه، به راحتى در میدان دید شما واقع مى‏شود و براى انجام پرش‏هاى لازم، کافى است که فقط چشم خود را حرکت دهید. بنابراین، از حرکت دادن سر خود، خوددارى کنید و در غیر این صورت، چون سر نمى‏تواند با سرعت فکر حرکت کند، راه‏بندانى براى خواندن، ایجاد مى‏کند.
چگونه این راه بندان‏ها از بین مى‏روند؟
خوشبختانه این مشکلات، جزء آن دسته از ناتوانى‏هاى خواندن هستند که مى‏توان به سرعت آنها را از بین برد. از یک نظر، تمام راه‏بندان‏ها، احتیاج به از میان بردن ندارند و گاهى نمى‏توان آنها را به کلى از میان برد. مى‏دانیم که بسیارى از خوانندگان، عادت به خواندن مطلب مورد مطالعه در ذهن خود دارند. اگر توانستید تا حدودى عادت درذهن‏خوانى خود را کاهش دهید که بسیار مفید است. اگر این عادت زیاد عمیق نباشد، سعى کنید تا آن جا که مى‏توانید، در کم کردنش بکوشید؛ ولى نگران آن نباشید و سایر قسمت‏ها را درست انجام دهید و زیاد به خود فشار نیاورید.
در مورد لب، انگشت، حرکت سر و دیگر کندکننده‏هاى جسمى، بحثى نیست. هر کدام که هنوز باعث کندى خواندن شما مى‏شوند، باید از بین بروند که آن هم کارى بسیار آسان است.
به طور کلى، تمرین لازم است. هر گاه قانع شدید که هر کدام از راه‏بندان‏ها دیگر مانع سرعت خواندن شما نیست و به قدر کافى کاهش یافته است، وقت خود را براى نابودى کاملش صرف نکنید و به جاى آن، وقت خود را صرف انجام تمریناتى کنید که مربوط به مشکلات اساسى شماست. در شدیدترین موارد، اگر به مدت دو تا سه هفته، روزى فقط چند دقیقه را صرف تمرین کنید، مسلماً عادات غلط خود در نحوه خواندن را از بین خواهید برد.
راه‏هاى علاج بدون کمک دیگران‏
الف) علاج تلفظ و لب خوانى
براى علاج تلفظ، باید محل تولید صدا را پیدا کنید. براى این کار، به طریق زیر عمل کنید:
دو انگشت دست خود را در دو طرف سیب گلوى خود قرار دهید و هوا را به طور مداوم از میان لب‏هاى خود خارج کنید. آیا ارتعاشى احساس مى‏کنید؟ خیر. حالا هر آهنگى را که میل دارید، در گلو با صداى «هوم هوم» بنوازید. آیا ارتعاش وِزوِز مانندى را زیر دو انگشت خود احساس مى‏کنید؟ این، همان مشکلى است که مى‏خواهید آن را در موقع مطالعه آرام، از بین ببرید. اگر نمى‏توانید آن را مهار کنید (از میان ببرید)، در موقع خواندن، هوا را از دهان خود خارج کنید.
راه‏هاى زیادى نیز براى از بین بردن لب‏خوانى وجود دارد. پیشنهادهاى زیر را آزمایش کنید و هر کدام را که براى خود مناسب‏تر یافتید، به کار برید:
1. بین لب‏هایتان و نه بین دندان‏ها، چیزى را که به قدر کافى سنگین باشد و براى نگهدارى آن، ناچار به فشار روى لب‏ها باشید، قرار دهید و خواندن را ادامه دهید.
2. لب‏ها را محکم به هم فشرده، در همان حال، زبان را محکم به سقف دهان بچسبانید.
3. لب‏ها را به حال سوت زدن گرد کنید و هوا را به بیرون بفرستید؛ ولى سوت نزنید.
توجه کنید که این حالات مصنوعى را به طور موقت و تا هنگامى که بر «راه‏بندان» فائق نیامده‏اید، ادامه دهید و این، شامل تمام دستوراتى است که براى معالجه، در این قسمت پیشنهاد مى‏شود.
ب) مداواى کمک اضافى
براى ترک عادت خط بردن (مشخص کردن سطرها و کلمات با انگشت) در موقع مطالعه، بهترین راه آن است که در موقع مطالعه، کتاب را با دو دست نگه دارید تا عادت نامطلوب خود را فراموش کنید و بدین طریق، مشکل را با جلوگیرى از عامل ایجاد آن، از بین خواهید برد.
ج) معالجه واپس‏نگرى
بهترین توصیه براى رفع این مشکل، این است که بیندیشید و خود را قانع سازید. شما باید دست از این نگرانى بردارید که امکان دارد مطالب را خوب متوجه نشوید و یا قسمتى از نکات را از قلم بیندازید. در موقع خواندن، مستقیم به کار خود ادامه دهید و با وجود این که هر میل شدیدى که براى عقب‏نگرى و مرور جملات و کلمات خوانده شده در خود احساس مى‏کنید، این کار را انجام ندهید. قوّت قلب و اعتماد به نفس، شما را در این مهم یارى خواهد کرد. همچنین قبل از رسیدن به آخر هر سطر، با استفاده از میدان دید (و از گوشه چشم راست خود)، نگاهى به سر سطر بعدى بیندازید که در این صورت، به راحتى مى‏توانید پس از پایان آن سطر، به سر سطر بعد بروید.
د) رفع درذهن‏خوانى
از بین بردن کامل این عادت، تقریباً غیرممکن است؛ ولى این را بدانید که هر چه سرعت خواندن بیشتر شود، عملاً این مشکل کمتر مى‏گردد. براى تمرین بیشتر در این زمینه، به کتاب مهارت‏هاى خواندن، نوشته دکتر بهرام طوسى، ص 117 مراجعه کنید.
ه) از بین بردن معکوس‏بینى
براى رفع معکوس‏بینى، بهترین راه که به یادگیرى املا نیز کمک فراوان خواهد کرد، تهیه فهرستى از کلماتى است که بیشتر معکوس دیده مى‏شوند؛ به این فهرست مراجعه کرده، کلمه‏اى مانند Was را که اغلب Saw خوانده مى‏شود، انتخاب کنید؛ آن را روى تکه کاغذى بنویسید و با انگشت (نه با قلم و مداد)، به تک تک حروف آن اشاره کنید و سه بار هجى کنید. بعد کاغذ را برگردانده، در حالى که نام خود را با صداى بلند تلفظ مى‏کنید، کلمه مورد تمرین را بنویسید.
باید آن قدر در موقع هجى کردن کلمه دقت کرده باشید که بتوانید به طور خودکار، کلمه را درست بنویسید. متخصصینى که با این روش کار کرده‏اند، همیشه نتیجه مثبت گرفته‏اند و معتقدند که اگر کلمه را با حس لامسه خود احساس کنید، هرگز آن را اشتباه تصور نخواهید کرد.
و) عدم توانایى استفاده از میدان دید
براى دیدن بیش از یک کلمه، هر بار باید از حرکت سر خود جلوگیرى کنید. این تمرین را زیاد ساده نگیرید؛ زیرا هر چه میدان دید خود را وسیع‏تر کنید، سرعت بیشترى به خواندن خود داده‏اید.
تمرینات زیر را که مهم‏ترین عامل در کمک به تندخوانى است، با دقت انجام دهید. پیشنهاد مى‏شود که از سه مورد زیر، هر کدام را که برایتان راحت‏تر است، انتخاب کرده، با آن حالت، تمرین کنید:
1. با قرار دادن دو انگشت در دو طرف فک خود، آن را محکم نگه دارید.
2. با یک دست، چانه خود را به گونه‏اى که انسان ریش خود را در مشت مى‏گیرد، نگه دارید.
3. یک انگشت دست خود را روى نوک بینى‏تان قرار دهید.

فهرست منابع

1. بهرام طوسى، مهارت‏هاى خواندن، انتشارات ترانه.
2. حسین صالح، تکنیک‏هاى موفقیت در تحصیل.
3. على اکبر سیف، روش‏هاى یادگیرى و مطالعه.

سید مهدى موسوى