اختلال بیش فعالی چیست؟

اختلال بیش فعالی چیست؟
ADHD یا اختلال بیش فعالی و فقدان توجه، یک اختلال رفتاری شایع است که حدود 8 - 10 درصد کودکان را مبتلا می کند. احتمال تشخیص این اختلال در پسران سه برابر دختران است ولی علت این تفاوت هنوز مشخص نشده است. کودکان بیش فعال بدون فکر کردن عمل می کنند، بیش از اندازه فعالند و در تمرکز کردن مشکل دارند، غالباً متوجه هستند که والدین چه انتظاری از آنان دارند، اما برآورده ساختن این انتظار برای آنان مشکل است. چون نمی توانند آرام بنشیند، دقت کنند یا به جزییات توجه کنند. البته بیشتر بچه ها در سنین خرد سالی خصوصاً اگر مضطرب یا هیجان زده باشند، چنین رفتارهایی می کنند، اما در کودکان بیش فعال این علایم مدت زمان طولانی وجود دارند و در شرایط و محیط های مختلف روی می دهند. این اختلال به عملکرد خانوادگی، اجتماعی و تحصیلی کودک آسیب می رساند. با درمان مناسب، کودکان می توانند بیاموزند که چگونه با این مشکل کنار بیایند و علایم خود را کنترل کنند.

علایم بیش فعالی کدامند؟
اختلال بیش فعالی و فقدان توجه سه نوع دارد که هر کدام الگوی رفتاری خود را دارند:

1- علایم بیش فعالی در نوع بی توجه:
* ناتوانی در توجه به جزییات و بی دقتی در تکالیف مدرسه یا سایر فعالیت ها
* مشکل در ادامه دادن توجه و دقت طی فعالیت ها
* مشکل آشکار در گوش دادن
* اجتناب در پیروی از دستورات
* بی نظمی
* اجتناب از کارهای که به تلاش ذهنی و تفکر نیاز دارد.
* گم کردن اسباب بازی ها، کتاب و وسایل
* واکنش بیش از حد به محرک ها
* فراموشی در فعالیت های روزانه

2- علایم بیش فعالی در نوع برانگیخته:
* بی قراری و ناآرامی
* مشکل در حفظ حالت نشسته
* دویدن بیش از حد یا بالا و پایین پریدن
* ناتوانی از بازی کردن در سکوت
* به نظر می رسد که همیشه در حرکت و آماده رفتن هستند.
* زیاد صحبت کردن که سوال تمام شود، پاسخ می دهند.
* منتظر ایستادن و در صف ایستادن برای شان سخت است.
* حرف دیگران را قطع می کنند و فضولانه وارد بحث دیگران می شوند.

3- نوع سوم بیش فعالی که شایع تر نیز هست شامل ترکیبی از علایم بیش فعالی نوع اول و دوم است.
اگر چه بزرگ کردن کودک بیش فعال کار ساده ای نیست اما باید به خاطر داشت که این بچه ها بد نیستند و غرض ندارند. کودکان مبتلا به بیش فعالی بدون درمان دارویی با رفتار درمانی نمی تواند رفتار خود را کنترل کند.

بیش فعالی چگونه تشخیص داده می شود؟
بسیاری از موارد بیش فعالی توسط پزشک عمومی درمان می شود. آزمایشی که بیش فعالی را تشخیص دهد وجود ندارد. تشخیص، به یک ارزیابی کامل نیاز دارد. اگر تشخیص قطعی نشده باشد. تشخیص های دیگر مانند سندرم تورت، ناتوانی در یادگیری یا افسردگی مطرح می شود. ممکن است کودک به متخصص اعصاب، روان پزشک یا روان شناس ارجاع داده شود. در نهایت علایم و اطلاعات جمع آوری شده و تشخیص داده می شود و درمان آغاز می گردد. برای تشخیص بیش فعالی یابد:
1- کودک رفتارها و علایم گفته شده را قبل از 7 سالگی نشان دهد.
2- این رفتار در مقایسه با کودکان همسن و سال آنان شدیدتر باشند.
3- علایم حداقل باید 6 ماه ادامه داشته باشند.
4- این علایم روی حداقل دو زمینه زندگی کودک مانند مدرسه، خانه، پرستار کودک، دوستان و... تاثیر منفی داشته باشند.
علایم نباید در اثر فشار روانی و استرس ایجاد شده باشد. کودکانی که طلاق، جدایی، بیماری، تغییر مدرسه یا تغییر ناگهانی در زندگی را تجربه می کنند، ممکن است بی توجه یا فراموشکار شوند. برای تشخیص اختلال باید این عوامل در نظر گرفته شود. همچنین زمان شروع علایم، درست بعد از این وقایع، در تشخیص درست، کمک کننده است. سابقه پزشکی کودک و خانواده بسیار مهم است زیرا تحقیقات نشان داده بیش فعالی زمینه ژنتیکی داشته و اغلب سابقه خانوادگی در آن دیده می شود. معاینه فیزیکی باید انجام شود و شنوایی، بینایی و سایر توانایی ها بررسی شوند. برخی از بیماری های دیگر مانند استرس، افسردگی و اضطراب می توانند می توانند مانند بیش فعالی تظاهر کنند.

علت ایجاد بیش فعالی چیست؟
علت ایجاد بیش فعالی این نیست که شما والدین خوبی نبوده اید. همچنین رابطه قطعی با مصرف زیاد مواد قندی ندارد. واکسن ها نیز موجب ایجاد آن نمی شوند. علل ایجاد آن منشا زیست شناختی دارد که هنوز به درستی شناخته نشده. محققان بیان می کنند که احتمالاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی عامل به وجود آمدن این اختلال است.
عوامل مستعدکننده برای ابتلا کدامند؟
مطالعات اخیر نشان دهنده این است که مصرف سیگار در دوران بارداری با ایجاد بیش فعالی در کودک مرتبط است. سایر عوامل خطر برای ایجاد این اختلال شامل تولد پیش از موعد، نوزاد با وزن بسیار کم و آسیب های مغزی حین تولد هستند. ممکن است تماشای بیش از حد تلویزیون در سنین کم موجب کم توجهی کودک شود. به گفته پزشکان، کودکان زیر دوسال نباید تلویزیون نگاه کنند یا به بازی های ویدیویی و کامپیوتری بپردازند. در کوکان دو ساله و بالاتر نیز باید زمان این فعالیت 1-2 ساعت و محدود به برنامه مناسب سن آنان باشد.

برخی مشکلات مربوط به بیش فعالی کدامند؟
یکی از مشکلات موجود در تشخیص بیش فعالی این است که اغلب با سایر اختلال ها همراه است. دو سوم از کودکان مبتلا به بیش فعالی به صورت همزمان به اختلال های دیگری نیز دچار هستند. برخی از این اختلالات به شرح زیرند:

اختلال ضدیت و اختلال هدایتی:
حدود 35 درصد از کودکان بیش فعال دچار اختلال ضدیت هستند که با علایم لجبازی، فوران خشم، کج خلقی، تمایل به دعوا و مبارزه و زیر پا گذاشتن قوانین بروز می کنند. اختلال هدایتی نیز علایم مشابهی دارد اما تظاهرات پرخاشگری در آن شدیدتر است. کودکانی که اختلال هدایتی دارند بیشتر دچار مشکل با قانون می شوند. همراهی این دو اختلال با بیش فعالی نوع برانگیخته و نوع ترکیبی بیشتر دیده می شود.

اختلال خلق:
بیش فعالی در برخی موارد همراه با اختلالات خلقی مانند افسردگی است. حدود18 درصد کودکان بیش فعال خصوصاً نوع بی توجه، افسردگی را تجربه می کنند. این کودکان ممکن است احساس بی کفایتی، انزوا و بیهودگی کنند و عقب ماندگی تحصیلی و مشکلات اجتماعی پیدا کنند. آنها اعتماد به نفس پایینی دارند.

اختلال اضطرابی:
اختلال اضطرابی در 25 درصد کودکان بیش فعال وجود دارد. علایم شامل نگرانی شدید، ترس، اضطراب و وحشت هستند که حتی می تواند علایم جسمی مانند تپش قلب، تعریق، درد شکمی و اسهال ایجاد کند. از اختلالاتی که با بیش فعالی همراهی دارد، اختلال وسواسی اجباری و سندرم تورت هستند. همچنین تیک های صوتی و حرکتی که مکرراً تکرار می شوند، ممکن است وجود داشته باشند. کودکی که چنین علایمی دارد باید توسط متخصص ارزیابی شود.

ناتوانی در آموختن:
حدود نیمی از کودکان مبتلا به بیش فعالی در آموختن ناتوان هستند. شایع ترین نوع آن ناتوانی در خواندن و نوشتن است. با این که بیش فعالی ناتوانی در خواندن و نوشتن در آموختن نیست، اما به دلیل تداخلی که در توجه و تمرکز کودک ایجاد می کند، مانع عملکرد مناسب کودک در مدرسه می شود.

بیش فعالی چگونه درمان می شود؟
بیش فعالی درمان قطعی ندارد ولی می توان آن را به خوبی اداره کرد. در بیشتر موارد بهترین درمان، ترکیبی از درمان دارویی و رفتاردرمانی است. هر روشی درمانی مناسبی به پیگیری و ارزیابی دقیق نیاز دارد: طی این پیگیری ها پزشک، درمان را تنظیم می کند. این نکته بسیار مهم است که والدین فعالانه در درمان کودک مشارکت می نمایند. آموزش والدین بخش مهمی از درمان بیش فعالی است. داروهای مختلفی برای درمان بیش فعالی به کار می روند، شامل:

داروهای محرک:
بهترین داروهایی که به کار می روند داروهای محرک هستند. این داروها بیش از 50 سال است که در درمان بیش فعالی استفاده می شوند. برخی داروها چند نوبت در روز استفاده می شوند. عوارض جانبی احتمالی شامل افزایش اشتها، شکم درد، تحریک پذیری و بی خوابی هستند. در مورد عوارض درازمدت هنوز شواهدی وجود ندارد.

داروهای غیرمحرک:
این داروها در سال 2003 برای درمان بیش فعالی به کار برده شدند. به نظر می رسد این داروهای محرک عوارض کمتری دارند و تاثیر آنها تا 24 ساعت به طول می انجامد.

ضد افسردگی ها:
در برخی موارد از ضد افسردگی ها استفاده می شود. البته این داروها ممکن است در مواردی موجب افزایش خطر خودکشی در کودکان و نوجوانان شود. اگر چنین دارویی برای کودک شما تجویز شود باید خطرات آن نیز سنجیده شود.
داروها می توانند اثرات متفاوتی روی کودکان داشته باشند. ممکن است کودکی به یک نوع درمان پاسخ دهد، اما در مورد کودکی دیگر اثر بخش نباشد. پس از مشخص شدن درمان صحیح ممکن است پزشک درمان های متفاوتی را ارائه دهد. خصوصاً اگر بیش فعالی با سایر اختلالات همراه باشد.

رفتار درمانی
تحقیقات نشان داده داروهایی که در درمان به کار می روند، در صورتی که همراه با رفتارهای درمانی استفاده شوند، بسیار موثرتر خواهند بود. رفتار درمانی تلاش برای تغییر الگوی رفتاری کودک است و هدف این است که:
محیط خانه و مدرسه کودک سازماندهی و منظم شود.
دستوارت و فرامین، واضح به کودک داده شود.
سیستم مناسبی برای تعیین جایزه جهت مقابل رفتار خوب و پیامد منفی در مقابل رفتار نامناسب طراحی شود.

در اینجا چند روش رفتار درمانی را بیان می کنیم:
برای کارهای روزمره، یک روال مشخص در نظربگیرید. سعی کنید که هر روز یک برنامه مشخص، از ساعت بیدار شدن از خواب تا ساعت به خواب رفتن کودک داشته باشید.برنامه را در یک جای ثابت روی دیوار نصب کنید تا کودک سراسر روز بتواند آن را ببیند، بر اساس آن بازی کند و تکالیف مدرسه و کارهای روزمره را انجام دهد. به منظم شدن کودک خود کمک کنید. کیف مدرسه، لباس ها و اسباب بازی ها را هر روز در جای مشخصی و ثابتی قرار دهید. در این صورت احتمال این که کودک وسایل مورد نیاز خود را گم کند، بسیار کم می شود. از حواس پرتی کودک جلوگیری کنید. تلویزیون، رادیو و کامپیوتر را خاموش کنید، مخصوصاً هنگامی که کودک در حال انجام تکالیف مدرسه است. عاملی که موجب حواس پرتی کودک می شوند را دور کنید. انتخاب های کودک را محدود کنید. تنها امکان انتخاب بین دو چیز را به او بدهید، مثلاً بین این خوراکی، این تفریح، این غذا یا آن. در این صورت کودک هیجان زده و سر در گم نخواهد شد. روابط خود با کودک را تغییر دهید. به جای بحث، توضیح طولانی، متقاعد کردن یا گول زدن کودک، دستورات واضح، روشن و مختصر به او بدهید که مسولیت هایش را به او یادآوری کند. از تعیین هدف و جایزه استفاده کنید. یک لیست از اهداف و رفتارهای مورد نظر تهیه کنید و رفتار های مثبت را در آن علامت بزنید، سپس برای تلاش کودک خود جایزه بگیرید تعیین کنید. در تعیین اهداف واقع گرا باشید و به جای فکر کردن به موفقیت واقع گرا باشید و به جای فکر کردن به موفقیت یک شبه، به قدم های کوچک خود بیندیشید.
از انظباط به صورت موثری بهره بگیرید. در برابر یک رفتار نامناسب، به جای فریاد زدن یا تنبیه بدنی، یکی از امتیازات او را لغو کنید. در مورد کودکان کوچک تر می توان به سادگی آنان را تا موقعی که رفتار بهتری نشان دهند نادیده گرفت. کمک کنید تا ذوق و استعداد کودک شکوفا شود. تمام کودکان نیاز دارند که موفقیت را تجربه کنند و احساس خوبی نسبت به خود پیدا کنند. توجه کنید که کودک شما چه کاری را خوب انجام می دهد. ممکن است این کار در زمینه مهارت های اجتماعی و نیز اعتماد به نفس کودک را افزایش دهد.

درمان های مکمل:
در حال حاضر درمان های متداول بیش فعالی که در مطالعات مختلف تاثیر آنها اثبات شده است. شامل درمان دارویی و رفتاردرمانی هستند. اما ممکن است پزشک کودک شما درمان های اضافی و مداخلات دیگری بر اساس نیاز کودک تجویز کند. هر کودک نیازهای متفاوتی دارد. برای مثال ممکن است به معلم خصوصی یا کاردرمانی نیاز باشد. برخی درمانهای مکمل توسط والدین استفاده می شوند مانند استفاده از ویتامین ها، رژیم غذایی خاص، درمان آلرژی، آموزش تمرکز، آموزش های بصری، روان درمانی سنتی، سخن گفتن رودررو...
تحقیقات نشان می دهند که این روش ها موثر نیستند. بسیاری از این روشها به دقت بررسی نشده و حتی برخی از آنها هرگز بررسی نشده اند. والدین باید در مورد روش های درمانی که ادعا می کنند درمان قطعی بیش فعالی هستند، آگاه باشند. اگر والدین می خواهند روش های جدیدی به کار ببرند، قبل از استفاده از آنها باید با پزشک مشورت کنند.

بیش فعالی در مدرسه:
به عنوان مهمترین حامی کودک خود، باید با حقوق کودک تان، چه در زمینه درمانی، قانونی یا آموزشی آشنا باشید. کودکان بیش فعال باید در مدرسه تحت توجه خاص قرار بگیرند و همچنین بین آنها و سایر کودکان تفاوتی گذاشته نشود. با معلم کودک در تماس باشید و مسؤولین مدرسه باید بر سیر پیشرفت کودک شما نظارت داشته باشند. آنان را در مورد نیازهای کودک بیش فعال مطلع سازید.
علاوه بر سیستم جایزه برای رفتار خوب به منظور اداره کودک بیش فعال در کلاس درس، این موارد را توصیه می کنیم:
اطراف نیمکتی که کودک می نشیند، عواملی که موجب حواس پرتی او می شوند را کاهش دهید، مثلاً به جای این که نزدیک پنجره بنشیند، جای او نزدیک به معلم باشد. برای مرتبط شدن والدین با معلم از این روش استفاده کنید که معلم در دفتر تکالیف کودک، سیر پیشرفت او را بنویسد و والدین نیز انجام شدن تکالیف در موعد مقرر را بررسی و ثبت کنند. تکالیف را تقسیم کنید. دستورات و تکالیف باید مختصر و واضح باشند. تکالیف زیاد را به بخش های کوچک تر تقسیم کنید تا بهتر بتوان آنها را کنترل کرد. به کودک دلگرمی و انگیزه بدهید و او را برای کارهای درست تشویق کنید. از معلم بخواهید به جای این کودک را برای رفتارهای بدش مورد نکوهش قرار دهد و سرزنش کند، اگر کودک حالت نشسته را حفظ کرد، داد نکشید یا توانست برای نوبتش منتظر بماند، او را تشویق کند. تکنیک ها و مهارت های مطالعه را به کودک بیاموزید. خط کشیدن زیر مطالب، توجه کردن و خواندن با صدای بلند؛ به حفظ تمرکز و نگهداری بهتر اطلاعات در ذهن کودک کمک می کند. بر رفتن تا خود مدرسه و بازگشت از آن به خانه، با کتاب ها و وسایل درست و مورد نیاز نظارت داشته باشید. می توانید کودک خود را با یک دوست مناسب که بتواند او را در این امر کمک کند همراه بسازید.
منبع:کوچه ما شماره 7.