هم گرایی روان شناسی و مذهب در آغاز هزاره جدید

هم گرایی روان شناسی و مذهب در آغاز هزاره جدید
هم گرایی روان شناسی و مذهب در آغاز هزاره ی جدید، گزارشی ازهمایش بین المللی نقش دین دربهداشت روان
اولین همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روان با حضور متخصصان، روان پزشکان و کارشناسان داخلی و خارجی از 27 تا 30 فروردین ماه در محل دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد.
در این همایش که از سوی دانشگاه علوم پزشکی ایران، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، گروه روان پزشکی و انستیتوی روان پزشکی و برخی سازمان های ملی و بین المللی برگزار شد، سخنرانان پیرامون نقش دین، نگرش و اعتقادات دینی در پیشگیری اولیه و ارتقاء بهداشت روان، مراسم دینی، عبادات و مکان های دینی در بهداشت روان، مقابله با استرس از طریق روش های دینی، روان شناسی دینی، ویژگی های اختصاصی و مشترک بهداشت روانی ادیان توحیدی، سخنرانی نمودند. در این همایش جمعا 130 مقاله به زبان های فارسی و انگلیسی ارایه شد.
روان شناسی و مذهب:
دو رویکرد به بهداشت روان
در این همایش «دکتر عنبرحق» استاد دانشگاه مالزی در سخنانی با عنوان «روان شناسی و مذهب: دو رویکرد به بهداشت روان» گفت: آیا مذهب و روان شناسی می توانند با یک دیگر همکاری کنند تا نتایج بهتری برای انسان بدست آید؟ وی با اشاره به اهمیت و نقش مذهب در زندگی انسان ها، خاطرنشان کرد: روان شناسی در گذشته به مذهب توجه ویژه ای نکرده و به سادگی از کنار آن گذشته است، اما امروزه رویکردی به وجود آمده است که بین روان شناسی و مذهب ارتباط مستقیم برقرار می کند.
«دکتر عنبر حق» که استاد دانشگاه در امریکا نیز بوده است گفت: تحقیقات در امریکا نشان می دهد که 20 درصد از بزرگسالان این کشور دارای اختلالات روانی قابل تشخیص هستند. و در این کشور سالانه 148 میلیارد دلار برای بهبود اختلالات روانی و رسیدن به بهداشت و روان هزینه می شود.
وی با اشاره به گسترش مذهب در بین کشورهای مختلف جهان، افزود: تحقیقات در امریکای شمالی نشان می دهد که بیش از 90 درصد مردم خود را صاحب یک دین معرفی می کنند و هر روز نیز در حال گسترش است. ایشان خاطر نشان کرد تحقیقات انجام شده نشان می دهد که باید به مذهب به عنوان یک ارزش، بهای بیش تری داد، چرا که گرایش انسان به مذهب در حال افزایش است.
وی افزود: هر چند روان شناسی علمی معتقد بوده است که درمان بیماران را باید از مسایل ارزشی دور نگه داشت، اما از سال 1987 تا 1993 میلادی بیش از 6 هزار مقاله ی علمی در خصوص نقش و اهمیت مذهب در درمان بیماران به چاپ رسیده است.
دکتر عنبرحق گفت: براساس بررسی های انجام شده، تاثیر نگرش های گروهی در احساس عذاب وجدان بسیار موثر است و مذهب عاملی است که می تواند در کاهش عذاب وجدان نقش فراوان داشته و به فرد آرامش بیش تری بدهد.
وی در عین حال افزود: تعصب در مذهبی بودن و افراط در اعمال مذهبی باعث می شود آدمی فکر کند از قدرت زیادی برخوردار است و در نتیجه به انزوا کشیده خواهد شد.
استاد سابق دانشگاه امریکا گفت: تحقیقات نشان می دهد افراد خیلی مذهبی انسان های متعصبی هستند، اما کسانی که در این زمینه اعتدال دارند، تعصب مذهبی کمتری دارند. وی با اشاره به این که برخی صاحب نظران، روان شناسیِ مذهب را به عنوان یک عامل منفی در زندگی بشری می دانند، افزود: امروزه مشخص شده است که از طریق مذهب می توان به بازسازی شناخت افراد از خود پرداخت و اختلالات روانی را در آنها درمان کرد.
دکتر عنبرحق خاطرنشان کرد: مذاهب دارای مضامینی هستند که می توانند در تکوین شخصیت افراد تاثیر گذار باشند. و اسلام تاکید فراوان دارد که سلامت روانی زمانی به وجود می آید که انسان به ارشاد فطری خودش توجه کند.
وی افزود: اصولاً مذهب و سلامت روان، دوروی یک سکه اند و نظرات روان شناسی را نمی توان بدون توجه به مسایل متافیزیکی تحلیل کرد.
نقش مراسم و اماکن مذهبی در آرامش روان
«دکتر میر محمدولی مجد تیموری» استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و روان پزشک در سخنانی با عنوان «مراسم مذهبی، عبادات و مکان های دینی در بهداشت روانی» گفت: بسیاری از افراد عقاید افراطی و تفریطی در خصوص نقش مذهب در درمان بیماری های روانی افراد دارند که این امر نمی تواند صحیح باشد، اما اگر پلی میان این دو زده شود و در مسیر اعتدال حرکت کند در این صورت می توان به نتایج آن نیز امیدوار بود. وی افزود: به عنوان یک پزشک معتقدم نه دارو و نه اعتقادات هیچ کدام به تنهایی نمی توانند در افراد دارای اختلالات روانی مؤثر باشند، بلکه باید ابتدا دارو را مصرف کرد، سپس دعا را چاشنی آن قرار داد.
دکتر تیموری با اشاره به این که انسان های اولیه به دلیل ترس، به شکل گروهی زندگی می کردند و برای احساس و ایجاد آرامش سرود می خواندند افزود: مردم کره ی زمین اگر چه روزگارانی را بدون اعتقاد به خدا سپری کرده اند، اما در آن زمان ها به قدرت های طبیعت؛ مانند خورشید و ماه اعتقاد فراوان داشتند.
وی خاطرنشان کرد: تاریخ مدون مذهبی از زمانی شروع شد که وحدانیت آغاز شد و این زمانی بود که ابراهیم خلیل اقدام به شکستن بتها کرد.
استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران در ادامه به تشریح مکان های مذهبی در طول تاریخ پرداخته و افزود: در گذشته های دور محل تجمع پیامبران، بیابان ها بوده است و به مرور زمان این مکان ها مسقف شده و محل عبادتی به نام معبد، کلیسا و مسجد شکل گرفته و آراسته شد.
وی با اشاره به این که آراستگی محل عبادت تأثیر زیادی روی افراد دارد، افزود: آراستگی محل عبادت در عین حال سادگی، زیبایی خاصی را برای افراد فراهم می کند، به گونه ای که آدمی با نگاه به این مکان ها احساس آرامش می کند. و مردمی که در زمان های خاصی به عبادات می پردازند، آرامش خاصی را احساس می کنند.
وی با اشاره به انجام مراسم مذهبی به صورت جمعی، افزود: گروهی درمانی در افراد بیش تر موثر است، چرا که دردها مشترک است و انسان احساس برقراری ارتباط با دیگران کرده و احساس تنها بودن نمی کند و بر این اساس مردم بنابر اعتقاد خود در روزهای جمعه، شنبه و یکشنبه و با شرکت در مراسم مذهبی احساس آرامش می کنند.
دکتر تیموری گفت: خداوند متعال نیاز به آراستگی محیط های مذهبی ندارد، بلکه این انسان است که به آن نیاز دارد و با تلاش زیاد آنها را آراسته کرده است تا با دیدن آنها احساس آرامش کند، همانگونه که وقتی به حرم امام رضا علیه السلام وارد می شویم احساس آرامش می کنیم.
وی در پایان تاکید کرد: رنگ معماری و حضور جمعیت در مکان های مذهبی، در میزان آرامش انسان تاثیر فراوان دارد؛ زیرا براساس تحقیقاتی که در خصوص رابطه ی بین نگرش مذهبی، مهارت های مقابله و سلامت روان بر روی 200 تن از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد انجام شد؛ در این تحقیق مشخص گردید هر چه سن افراد بالاتر می رود نگرش مذهبی آن ها نیز بیش تر می شود.
ارزش هایی مانند: توکل و استعانت با 5/13 درصد، صبر کردن با 5/12 درصد، دعا کردن با 5/10درصد، توسل به پیامبران و ائمه با 5/3 درصد و توسل به قرآن، نماز و مغفرت هر کدام با 5/2درصد در رتبه های بعدی مقابله با استرس قرار داشتند.
سید کمال صولتی محقق این طرح می گوید: افرادی که سلامت روانی ندارند، همبستگی بین سلامت روان و نگرش مذهبی آنها 42 درصد بوده است، اما افرادی که دارای سلامت روانی هستند، همبستگی سلامت روانی آنها با نگرش مذهبی، 71 درصد بوده است.
اعمال مذهبی و پیشگیری از بیماری های حادّ قلبی
«دکتر سید غفور موسوی» روان پزشک و استاد دانشگاه اصفهان نیز در سخنانی در همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روانی، گفت: براساس مطالعات انجام شده، بیماری های حاد قلبی تحت تاثیر وضعیت روانی افراد است بگونه ای که هر چه فرد آرام تر باشد، وضعیت قلبی وی نیز بهتر است.
وی حضور در مساجد و شرکت در جلسات قرآن را برای ایجاد آرامش در انسان بسیار ضروری دانسته و گفت: در تحقیقاتی که بر روی یک صد نفر از بیماران مبتلا به حملات قلبی و گروه گواه انجام شد، مشخص گردید، کسانی که در مراسم مذهبی حضور پیدا می کنند، 37 بار امکان ابتلاء آنها به حملات قلبی کمتر است.
وی تأثیر حضور فرد در جمع مؤمنین را بسیار مؤثر و در احساس تنها بودن وی و احساس آرامش روانی فرد مفید دانست.
استاد دانشگاه اصفهان گفت: آشنایی با معارف توحیدی موجب می شود فرد در برابر مشکلات و اضطراب ها تصمیم گیری بهتری داشته باشد. وی شرکت در مراسم و اجتماعات مذ هبی را به عنوان یک استراتژی در پیشگیری از ابتلاء به حملات قلبی برای انسان ها عنوان کرد.
تأمین نیازهای روحی و معنوی بیمار
«دکتر سلما یاکوب» از انگلستان، در سخنانی با عنوان «به سوی مدل یکپارچه ی روان درمانی، شامل معنویت و عوامل اجتماعی ـ سیاسی در زندگی مراجعان»، گفت: درمان های غربی فقط به یک جنبه ی زندگی انسان محدود می شود و آن رفتار شناختی بر اساس رفتار و اقدامات فرد است و در این نوع درمان ابعاد معنوی انسان در نظر گرفته نمی شود.
وی با بیان این که معنویت بندرت در روان شناسی بکار گرفته شده است، افزود: چه چیزی می تواند به این سؤال پاسخ دهد که از کجا آمده ایم، به کجا می رویم، و پس از مرگ چه اتفاقی برای انسان خواهد افتاد؟
استاد دانشگاه های انگلستان گفت: طبیب اسلامی سعی می کند به بیمار کمک کند تا آن بخش از نیازهای روحی و معنوی را که بیمار به آنها نیاز دارد برای وی فراهم کند. وی با اشاره به این که انسان قبل از تولد از نظر معنوی با خداوند رابطه ای داشته است خاطرنشان کرد: اعتقاد به این که هیچ چیز خارج از اراده ی خداوند اتفاق نخواهد افتاد و انسان ها نیز بر اساس اعمالشان در دنیای پس از مرگ ارزیابی خواهند شد، برای بسیاری از بیماران روانی راه گشا است.
دکتر یاکوب تاکید کرد: آموزش، کار و پول درآوردن بیش ترین وقت زندگی مردم را به خود اختصاص داده است و به انسان اجازه ی تفکر در خصوص ابعاد معنوی و این که هدف از خلقت او چه بوده است را به وی نمی دهد. وی با اشاره به نقش معنویت در کسب موفقیت در زندگی گفت: موفقیت انسان به قلب او بستگی دارد و باید تلاش کنیم به مرتبه ی بالاتری از خلوص قلبی از طریق ارتباط با خداوند و دعا کردن دست یابیم.
استاد دانشگاه های انگلستان تصریح کرد: جنبه های معنوی می تواند تمام زندگی بشر را تحت تاثیر قرار دهد و آرامش را در جوامع دینی بر افراد و قلب آنها حاکم کند.
وی با بیان این که انسان معمولاً وقتی با مشکل روبرو می شود، به طرف خداوند می رود، گفت: مشکلات زندگی که انسانها آنها را دوست ندارند، هدایایی هستند که برای افراد فرستاده شده است و خداوند نیز تاکید کرده است می توانیم تسهیلاتی را برای کسانی که بسوی ما توجه کرده اند، فراهم کنیم.
دکتر یاکوب افزود: انسان ها بر اثر فشار، مانند الماس خالص شده و مشکلات نیز برای پاک کردن روح وی است.
وی گفت: در مدل اسلامی تکامل معنوی، بین غرایز طبیعی و نیازهای معنوی وی تعادل برقرار می شود که نباید بیش از حد بر هر کدام از آنها تکیه کرد.
استاد دانشگاه های انگلستان علت بروز برخی مشکلات روحی و روانی برای انسان را مشغله ی دنیوی زیاد و غفلت از عوامل معنوی دانست و تاکید کرد: مهم ترین ویژگی روان شناسی اسلامی این است که می تواند با خدا رابطه برقرار کند، این شیوه هر چند که قدیمی است اما شیوه ای منسوخ برای هزاره ی جدید نیست.
سوگواری مذهبی و کاهش تمایل به خودکشی
«دکتر تراور گریفیت» عضو کمیته ی برنامه ریزی بهداشت روانی در یکی از مناطق انگلستان، در سخنانی گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده سوگواریِ موثر، باعث از بین رفتن علاقه به خود کشی می شود. وی افزود: مذهب احساس امیدواری به زندگی انسان داده و نوید بخشیده شدن گناهان را به انسان می دهد.
دکتر گریفیت تاکید کرد: سوگواری موثر می تواند بر احساس عذاب وجدان غلبه کند، چیزی که دارو در مورد آن تاثیر چندانی ندارد.
در ادامه ی این همایش «پرفسور دریس موساوی» استاد دانشگاه مراکش در سخنانی با عنوان «عبادت و سلامت روان»، گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده هر گونه افراط و تفریط در انجام اعمال و مراسم مذهبی غیر قابل قبول است.
وی با اشاره به این که اگر کسی بخواهد در زمینه ی عبادت تفریط کرده و از بقیه جلوتر باشد، شکست خواهد خورد، افزود: در تمام کارها و حتی عبادت باید اعتدال را رعایت کرد.
دکتر موساوی گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده کسانی که به انجام فرایض مذهبی می پردازند، بسیار کمتر از کسانی که این اعمال را انجام نمی دهند دست به خودکشی می زنند.
وی خاطرنشان کرد: بر این اساس کسانی که تعهدات اجتماعی بالاتری نیز دارند کمتر دست به خودکشی می زنند.
کم توجهی روان شناسی به مذهب
«دکتر محمد ابهری» روان پزشک و استاد سابق دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت و گوی اختصاصی با نشریه ی پگاه حوزه در خصوص نقش دین در تأمین بهداشت روانی گفت: انسان دارای چهار بعد زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی است که همه ی این عوامل بر روی یک دیگر تأثیر گذارند و همان گونه که عامل زیستی می تواند در خصوص بقیه ی عوامل تاثیر گذار باشد، عامل و بعد معنوی نیز می تواند سبب بهبود بیماری های دیگر عوامل باشد.
وی با بیان این که اغتشاش معنوی و یا سردرگمی در هدف می تواند سبب بروز اختلال روانی در فرد شود، افزود: میزان اضطراب، افسردگی و خودکشی در میان کسانی که نمی توانند معنویت را برای خود معنا کنند، بیش تر از سایر افراد است.
دکتر ابهری گفت: افکار، هیجانات و آداب مذهبی از عوامل نگرش مذهبی هستند و اگر این سه عامل با یک دیگر هماهنگ باشند، مجموعه ای از زیبایی های معنوی برای فرد بوجود می آید و موجب سلامت در بهداشت روانی او می شود.
وی افزود: با انجام مراسم مذهبی، خیرات و کارهای نیک به انسان احساس تعالی و رضایت دست می دهد و اگر متناسب با فرد و جامعه باشد به سلامت روانی افراد می انجامد، این روان پزشک تاکید کرد: اگر مذهب با روحیات انسان متناسب نباشد، سبب پرخاشگری، احساس طرد و گناه، افراط و تفریط در کارها و احساس سرخوردگی به وی دست می دهد که می تواند تصویر مذهب را مخدوش کند. وی با اشاره به تجاربش در زمینه ی درمان مبتلایان به بیماری روانی، افزود: انسان عاقل خود را مسؤول اعمالش می داند و مذاهبی که سرنوشت بشر را در دست تقدیر می دانند، باعث تزلزل شخصیت افراد و احساس سرخوردگی در آنها می شود.
استاد سابق دانشگاه علوم پزشکی ایران با اشاره به این که روان شناسی هیچ گاه نقش مذهب را بطور کامل رد نکرده است افزود: در دنیای امروز داشتن معنا و مفهوم برای زندگی بیش از پیش روشن شده است و بر همین اساس نگرش مذهبی در روان شناسی مورد توجه بیش تر قرار گرفته است.
وی علت کم توجهی روان شناسی به مذهب را استفاده از ابزار تجربی در علم روان شناسی و فراهم بودن امکان فرضیه و آزمون سازی در مسایل جسمی و فیزیولوژی نسبت به مسایل شناختی و فلسفی دانست و خاطر نشان کرد: دانشمندان در گذشته به مسایلی گرایش داشتند که قابل کمیت سازی باشد و این برای پاسخ به معنای زندگی انسان کافی نبود.
دکتر ابهری با اشاره به این که دیدگاه های مادی گرایانه در قرون گذشته از قدرت زیادی برخوردار بودند، افزود: امروزه دیدگاه های صرفا مادی دیدگاهی تک بعدی شناخته می شوند که از جامعیت کافی برخوردار نیستند.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا امروزه روان شناسی اسلامی از جایگاه قابل قبولی برخوردار نیست، گفت: در خصوص روان شناسی در مسایل اسلامی کم کار شده است و افرادی که روی آنها تحقیقاتی صورت گرفته است به مخاطبان؛ یعنی مردم معرفی نشده و بایگانی شده اند.
این روان پزشک با تاکید بر ضرورت تحقیقات بیش تر در خصوص روان شناسی اسلامی گفت: به روش های درمانی در اسلام ـ مثلاً در خصوص وسواس ـ توجه کافی نشده است و در این خصوص سعی کرده ایم تا از دیدگاه های وارداتی و عاریتی استفاده کنیم.
وی با اشاره به عدم همبستگی بین افراد جامعه از لحاظ گرایش به مذهب و اعتقادات دینی، خاطرنشان کرد: علت عدم تمایل و اعتقاد برخی به روش های درمانی مذهبی، شناخت کم آنها نسبت به روش های درمانی اسلامی است.
استاد سابق دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت: هر چند که ممکن است برخی ظاهرا مسلمان باشند، اما به روش های درمان اسلامی اعتقاد کافی ندارند و عده ای نیز به رغم اعتقاد به روش های درمان اسلامی، در مثمر ثمر بودن این روش ها تردید دارند.
وی تاکید کرد که روش های روان درمانی اسلامی باید به صورت کلاسیک تدوین شود و در دانشگاه ها مورد تدریس قرار گیرد.
دکتر ابهری با اشاره به احساس مسئولیت اجتماعی در حوزه های علمیه، برای اصلاح ناهنجاری های جامعه گفت: روحانیون باید بدون دعوت دیگران وارد تحقیقات در خصوص مسایل علمی شوند و آنها را با زبان قابل فهم به مردم منتقل کنند.
وی در پایان بر این مسئله تصریح کرد که اگر مردم احساس کنند در فرآیند حل مسایل معنوی و اجتماعی می توانند مشارکت علمی و موثری داشته باشند، نه تنها احساس تحمیل شدن نخواهند کرد، بلکه فرآیندهای حل بحران های معنوی را بهتر پذیرا خواهند شد.