نقش دین در بهداشت روان

نقش دین در بهداشت روان
چکیده مباحث همایش بین المللى نقش دین در بهداشت روان
اولین همایش بین المللى نقش دین در بهداشت روان با حضور متخصصان, روان پزشکان و کارشناسان داخلى و خارجى از 27 تا 30 فروردین ماه در محل دانشگاه علوم پزشکى تهران برگزار شد.
در این همایش که از سوى دانشگاه علوم پزشکى ایران, نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها, گروه روان پزشکى و انستیتوى روان پزشکى و برخى سازمان هاى ملى و بین المللى برگزار شد, سخنرانان پیرامون نقش دین, نگرش و اعتقادات دینى در پیشگیرى اولیه و ارتقإ بهداشت روان, مراسم دینى, عبادات و مکان هاى دینى در بهداشت روان, مقابله با استرس از طریق روش هاى دینى, روان شناسى دینى, ویژگى هاى اختصاصى و مشترک بهداشت روانى ادیان توحیدى, سخنرانى نمودند. در این همایش جمعا 130 مقاله به زبان هاى فارسى و انگلیسى ارایه شد.
روان شناسى و مذهب:
دو رویکرد به بهداشت روان
در این همایش ((دکتر عنبر حق)) استاد دانشگاه مالزى در سخنانى با عنوان ((روان شناسى و مذهب: دو رویکرد به بهداشت روان)) گفت: آیا مذهب و روان شناسى مى توانند با یک دیگر همکارى کنند تا نتایج بهترى براى انسان بدست آید؟ وى با اشاره به اهمیت و نقش مذهب در زندگى انسان ها, خاطرنشان کرد: روان شناسى در گذشته به مذهب توجه ویژه اى نکرده و به سادگى از کنار آن گذشته است, اما امروزه رویکردى به وجود آمده است که بین روان شناسى و مذهب ارتباط مستقیم برقرار مى کند.
((دکتر عنبر حق)) که استاد دانشگاه در آمریکا نیز بوده است گفت: تحقیقات در امریکا نشان مى دهد که 20 درصد از بزرگسالان این کشور داراى اختلالات روانى قابل تشخیص هستند. و در این کشور سالانه 148 میلیارد دلار براى بهبود اختلالات روانى و رسیدن به بهداشت و روان هزینه مى شود.
وى با اشاره به گسترش مذهب در بین کشورهاى مختلف جهان, افزود: تحقیقات در امریکاى شمالى نشان مى دهد که بیش از 90 درصد مردم خود را صاحب یک دین معرفى مى کنند و هر روز نیز در حال گسترش است. ایشان خاطر نشان کرد تحقیقات انجام شده نشان مى دهد که باید به مذهب به عنوان یک ارزش, بهاى بیش ترى داد, چرا که گرایش انسان به مذهب در حال افزایش است.
وى افزود: هر چند روان شناسى علمى معتقد بوده است که درمان بیماران را باید از مسایل ارزشى دور نگه داشت, اما از سال 1987 تا 1993 میلادى بیش از 6 هزار مقاله ى علمى در خصوص نقش و اهمیت مذهب در درمان بیماران به چاپ رسیده است.
دکتر عنبر حق گفت: براساس بررسى هاى انجام شده, تاثیر نگرش هاى گروهى در احساس عذاب وجدان بسیار موثر است و مذهب عاملى است که مى تواند در کاهش عذاب وجدان نقش فراوان داشته و به فرد آرامش بیش ترى بدهد.
وى در عین حال افزود: تعصب در مذهبى بودن و افراط در اعمال مذهبى باعث مى شود آدمى فکر کند از قدرت زیادى برخوردار است و در نتیجه به انزوا کشیده خواهد شد.
استاد سابق دانشگاه امریکا گفت: تحقیقات نشان مى دهد افراد خیلى مذهبى انسان هاى متعصبى هستند, اما کسانى که در این زمینه اعتدال دارند, تعصب مذهبى کمترى دارند. وى با اشاره به این که برخى صاحب نظران, روان شناسى مذهب را به عنوان یک عامل منفى در زندگى بشرى مى دانند, افزود: امروزه مشخص شده است که از طریق مذهب مى توان به بازسازى شناخت افراد از خود پرداخت و اختلالات روانى را در آنها درمان کرد.
دکتر عنبر حق خاطر نشان کرد: مذاهب داراى مضامینى هستند که مى توانند در تکوین شخصیت افراد تاثیر گذار باشند. و اسلام تاکید فراوان دارد که سلامت روانى زمانى به وجود مىآید که انسان به ارشاد فطرى خودش توجه کند.
وى افزود: اصولا مذهب و سلامت روان, یک روى سکه اند و نظرات روان شناسى را نمى توان بدون توجه به مسایل متافیزیکى تحلیل کرد.
نقش مراسم و اماکن مذهبى در آرامش روان
((دکتر میر محمد ولى مجد تیمورى)) استاد دانشگاه علوم پزشکى ایران و روان پزشک در سخنانى با عنوان ((مراسم مذهبى, عبادات و مکان هاى دینى در بهداشت روانى)) گفت: بسیارى از افراد عقاید افراطى و تفریطى در خصوص نقش مذهب در درمان بیمارىهاى روانى افراد دارند که این امر نمى تواند صحیح باشد, اما اگر پلى میان این دو زده شود و در مسیر اعتدال حرکت کند در این صورت مى توان به نتایج آن نیز امیدوار بود. وى افزود: به عنوان یک پزشک معتقدم نه دارو و نه اعتقادات هیچ کدام به تنهایى نمى توانند در افراد داراى اختلالات روانى موثر باشند, بلکه باید ابتدا دارو را مصرف کرد, سپس دعا را چاشنى آن قرار داد.
دکتر تیمورى با اشاره به این که انسان هاى اولیه به دلیل ترس, به شکل گروهى زندگى مى کردند و براى احساس و ایجاد آرامش سرود مى خواندند افزود: مردم کره ى زمین اگرچه روزگارانى را بدون اعتقاد به خدا سپرى کرده اند, اما در آن زمان ها به قدرت هاى طبیعت; مانند خورشید و ماه اعتقاد فراوان داشتند.
وى خاطرنشان کرد: تاریخ مدون مذهبى از زمانى شروع شد که وحدانیت آغاز شد و این زمانى بود که ابراهیم خلیل اقدام به شکستن بت ها کرد.
استاد دانشگاه علوم پزشکى ایران در ادامه به تشریح مکان هاى مذهبى در طول تاریخ پرداخته و افزود: در گذشته هاى دور محل تجمع پیامبران, بیابان ها بوده است و به مرور زمان این مکان ها مسقف شده و محل عبادتى به نام معبد, کلیسا و مسجد شکل گرفته و آراسته شد.
وى با اشاره به این که آراستگى محل عبادت تإثیر زیادى روى افراد دارد, افزود: آراستگى محل عبادت در عین حال سادگى, زیبایى خاصى را براى افراد فراهم مى کند, به گونه اى که آدمى با نگاه به این مکان ها احساس آرامش مى کند. و مردمى که در زمان هاى خاصى به عبادات مى پردازند, آرامش خاصى را احساس مى کنند.
وى با اشاره به انجام مراسم مذهبى به صورت جمعى, افزود: گروهى درمانى در افراد بیش تر موثر است, چراکه دردها مشترک است و انسان احساس برقرارى ارتباط با دیگران کرده و احساس تنها بودن نمى کند و بر این اساس مردم بنابر اعتقاد خود در روزهاى جمعه, شنبه و یکشنبه و با شرکت در مراسم مذهبى احساس آرامش مى کنند.
دکتر تیمورى گفت: خداوند متعال نیاز به آراستگى محیطهاى مذهبى ندارد, بلکه این انسان است که به آن نیاز دارد و با تلاش زیاد آنها را آراسته کرده است تا با دیدن آنها احساس آرامش کند, همانگونه که وقتى به حرم امام رضا (ع) وارد مى شویم احساس آرامش مى کنیم.
وى در پایان تاکید کرد: رنگ معمارى و حضور جمعیت در مکان هاى مذهبى, در میزان آرامش انسان تاثیر فراوان دارد; زیرا بر اساس تحقیقاتى که در خصوص رابطه ى بین نگرش مذهبى, مهارت هاى مقابله و سلامت روان بر روى 200 تن از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکى شهر کرد انجام شد; در این تحقیق مشخص گردید هرچه سن افراد بالاتر مى رود نگرش مذهبى آن ها نیز بیش تر مى شود.
ارزش هایى مانند: توکل و استعانت با 5/13 درصد, صبر کردن با 5/12 درصد, دعا کردن با 5/10 درصد, توسل به پیامبران و ائمه با 5/3 درصد و توسل به قرآن, نماز و مغفرت هر کدام با 5/2 درصد در رتبه هاى بعدى مقابله با استرس قرار داشتند.
سید کمال صولتى محقق این طرح مى گوید: افرادى که سلامت روانى ندارند, همبستگى بین سلامت روان و نگرش مذهبى آنها 42 درصد بوده است, اما افرادى که داراى سلامت روانى هستند, همبستگى سلامت روانى آنها با نگرش مذهبى, 71 درصد بوده است.
اعمال مذهبى و پیشگیرى از بیمارىهاى حاد قلبى
((دکتر سید غفور موسوى)) روان پزشک و استاد دانشگاه اصفهان نیز در سخنانى در همایش بین المللى نقش دین در بهداشت روانى, گفت: بر اساس مطالعات انجام شده, بیمارىهاى حاد قلبى تحت تاثیر وضعیت روانى افراد است بگونه اى که هر چه فرد آرام تر باشد, وضعیت قلبى وى نیز بهتر است.
وى حضور در مساجد و شرکت در جلسات قرآن را براى ایجاد آرامش در انسان بسیار ضرورى دانسته و گفت: در تحقیقاتى که بر روى یک صد نفر از بیماران مبتلا به حملات قلبى و گروه گواه انجام شد, مشخص گردید, کسانى که در مراسم مذهبى حضور پیدا مى کنند, 37 بار امکان ابتلإ آنها به حملات قلبى کمتر است.
وى تإثیر حضور فرد در جمع مومنین را بسیار موثر و در احساس تنها بودن وى و احساس آرامش روانى فرد مفید دانست.
استاد دانشگاه اصفهان گفت: آشنایى با معارف توحیدى موجب مى شود فرد در برابر مشکلات و اضطراب ها تصمیم گیرى بهترى داشته باشد. وى شرکت در مراسم و اجتماعات مذهبى را به عنوان یک استراتژى در پیشگیرى از ابتلإ به حملات قلبى براى انسان ها عنوان کرد.
تإمین نیازهاى روحى و معنوى بیمار
((دکتر سلما یاکوب)) از انگلستان, در سخنانش با عنوان ((به سوى مدل یکپارچه ى روان درمانى, شامل معنویت و عوامل اجتماعى ـ سیاسى در زندگى مراجعان)), گفت: درمان هاى غربى فقط به یک جنبه ى زندگى انسان محدود مى شود و آن رفتار شناختى بر اساس رفتار و اقدامات فرد است و در این نوع درمان ابعاد معنوى انسان در نظر گرفته نمى شود.
وى با بیان این که معنویت بندرت در روان شناسى بکار گرفته شده است, افزود: چه چیزى مى تواند به این سوال پاسخ دهد که از کجا آمده ایم, به کجا مى رویم, و پس از مرگ چه اتفاقى براى انسان خواهد افتاد؟
استاد دانشگاه هاى انگلستان گفت: طبیب اسلامى سعى مى کند به بیمار کمک کند تا آن بخش از نیازهاى روحى و معنوى را که بیمار به آنها نیاز دارد براى وى فراهم کند. وى با اشاره به که انسان قبل از تولد از نظر معنوى با خداوند رابطه اى داشته است خاطرنشان کرد: اعتقاد به این که هیچ چیز خارج از اراده ى خداوند اتفاق نخواهد افتاد و انسان ها نیز بر اساس اعمالشان در دنیاى پس از مرگ ارزیابى خواهند شد, براى بسیارى از بیماران روانى راه گشا است.
دکتر یاکوب تاکید کرد: آموزش, کار و پول درآوردن بیش ترین وقت زندگى مردم را به خود اختصاص داده است و به انسان اجازه ى تفکر در خصوص ابعاد معنوى و این که هدف از خلقت او چه بوده است را به وى نمى دهد. وى با اشاره به نقش معنویت در کسب موفقیت در زندگى گفت: موفقیت انسان به قلب او بستگى دارد و باید تلاش کنیم به مرتبه ى بالاترى از خلوص قلبى از طریق ارتباط با خداوند و دعا کردن دست یابیم.
استاد دانشگاه هاى انگلستان تصریح کرد: جنبه هاى معنوى مى تواند تمام زندگى بشر را تحت تاثیر قرار دهد و آرامش را در جوامع دینى بر افراد و قلب آنها حاکم کند.
وى با بیان این که انسان معمولا وقتى با مشکل روبرو مى شود, به طرف خداوند مى رود, گفت: مشکلات زندگى که انسانها آنها را دوست ندارند, هدایایى هستند که براى افراد فرستاده شده است و خداوند نیز تاکید کرده است مى توانیم تسهیلاتى را براى کسانى که بسوى ما توجه کرده اند, فراهم کنیم.
دکتر یاکوب افزود: انسان بر اثر فشار, مانند الماس خالص شده و مشکلات نیز براى پاک کردن روحى وى است.
وى گفت: در مدل اسلامى تکامل معنوى, بین غرایز طبیعى و نیازهاى معنوى وى تعادل برقرار مى شود که نباید بیش از حد بر هر کدام از آنها تکیه کرد.
استاد دانشگاه هاى انگلستان علت بروز برخى مشکلات روحى و روانى براى انسان را مشغله ى دنیوى زیاد و غفلت از عوامل معنوى دانست و تاکید کرد: مهم ترین ویژگى روان شناسى اسلامى این است که مى تواند با خدا رابطه برقرار کند, این شیوه هر چند که قدیمى است اما شیوه اى منسوخ براى هزاره ى جدید نیست.
سوگوارى مذهبى و کاهش تمایل به خودکشى
((دکتر تراور گریفیت)) عضو کمیته ى برنامه ریزى بهداشت روانى در یکى از مناطق انگلستان, در سخنانى گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده سوگوارى موثر, باعث از بین رفتن علاقه به خودکشى مى شود. وى افزود: مذهب احساس امیدوارى به زندگى انسان داده و نوید بخشیده شدن گناهان را به انسان مى دهد.
دکتر گریفیت تاکید کرد: سوگوارى موثر مى تواند بر احساس عذاب وجدان غلبه کند, چیزى که دارو در مورد آن تاثیر چندانى ندارد.
در ادامه ى این همایش ((پروفسور دریس موساوى)) استاد دانشگاه مراکش در سخنانى با عنوان ((عبادت و سلامت روان)), گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده هرگونه افراط و تفریط در انجام اعمال و مراسم مذهبى غیر قابل قبول است.
وى با اشاره به این که اگر کسى بخواهد در زمینه ى عبادت تفریط کرده و از بقیه جلوتر باشد, شکست خواهد خورد, وى افزود: در تمام کارها و حتى عبادت باید اعتدال را رعایت کرد. دکتر موساوى گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده کسانى که به انجام فرایض مذهبى مى پردازند, بسیار کمتر از کسانى که این اعمال را انجام نمى دهند دست به خودکشى مى زنند.
وى خاطرنشان کرد: بر این اساس کسانى که تعهدات اجتماعى بالاترى نیز دارند کمتر دست به خود کشى مى زنند.
کم توجهى روان شناسى به مذهب
((دکتر محمد ابهرى)) روان پزشک و استاد سابق دانشگاه علوم پزشکى ایران در گفت و گوى اختصاصى با نشریه ى پگاه حوزه در خصوص نقش دین در تإمین بهداشت روانى گفت: انسان داراى چهار بعد زیستى, روانى, اجتماعى و معنوى است که همه ى این عوامل بر روى یک دیگر تإثیر گذارند و همان گونه که عامل زیستى مى تواند در خصوص بقیه ى عوامل تاثیر گذار باشد, عامل و بعد معنوى نیز مى تواند سبب بهبود بیمارىهاى دیگر عوامل باشد.
وى با بیان این که اغتشاش معنوى و یا سردرگمى در هدف مى تواند سبب بروز اختلال روانى در فرد شود, افزود: میزان اضطراب, افسردگى و خودکشى در میان کسانى که نمى توانند معنویت را براى خود معنا کنند, بیش تر از سایر افراد است.
دکتر ابهرى گفت: افکار, هیجانات و آداب مذهبى از عوامل نگرش مذهبى هستند و اگر این سه عامل با یک دیگر هماهنگ باشند, مجموعه اى از زیبایى هاى معنوى براى فرد بوجود مىآید و موجب سلامت در بهداشت روانى او مى شود.
وى افزود: با انجام مراسم مذهبى, خیرات و کارهاى نیک به انسان احساس تعالى و رضایت دست مى دهد و اگر متناسب با فرد و جامعه باشد به سلامت روانى افراد مى انجامد, این روان پزشک تاکید کرد: اگر مذهب با روحیات انسان متناسب نباشد, سبب پرخاشگرى, احساس طرد و گناه, افراط و تفریط در کارها و احساس سرخوردگى به وى دست مى دهد که مى تواند تصویر مذهب را مخدوش کند. وى با اشاره به تجاربش در زمینه ى درمان مبتلایان به بیمارى روانى, افزود: انسان عاقل خود را مسوول اعمالش مى داند و مذاهبى که سرنوشت بشر را در دست تقدیر مى دانند, باعث تزلزل شخصیت افراد و احساس سرخوردگى در آنها مى شود.
استاد سابق دانشگاه علوم پزشکى ایران با اشاره به این که روان شناسى هیچ گاه نقش مذهب را بطور کامل رد نکرده است افزود: در دنیاى امروز داشتن معنا و مفهوم براى زندگى بیش از پیش روشن شده است و بر همین اساس نگرش مذهبى در روان شناسى مورد توجه بیش تر قرار گرفته است.
وى علت کم توجهى روان شناسى به مذهب را استفاده از ابزار تجربى در علم روان شناسى و فراهم بودن امکان فرضیه و آزمون سازى در مسایل جسمى و فیزیولوژى نسبت به مسایل شناختى و فلسفى دانست و خاطر نشان کرد: دانشمندان در گذشته به مسایلى گرایش داشتند که قابل کمیت سازى باشد و این براى پاسخ به معناى زندگى انسان کافى نبود.
دکتر ابهرى با اشاره به این که دیدگاه هاى مادى گرایانه در قرون گذشته از قدرت زیادى برخوردار بودند, افزود: امروزه دیدگاه هاى صرفا مادى دیدگاهى تک بعدى شناخته مى شوند که از جامعیت کافى برخوردار نیستند.
وى در پاسخ به این سوال که چرا امروزه روان شناسى اسلامى از جایگاه قابل قبولى برخوردار نیست, گفت: در خصوص روان شناسى در مسایل اسلامى کم کار شده است و افرادى که روى آنها تحقیقاتى صورت گرفته است به مخاطبان; یعنى مردم معرفى نشده و بایگانى شده اند.
این روان پزشک با تاکید بر ضرورت تحقیقات بیش تر در خصوص روان شناسى اسلامى گفت: به روش هاى درمانى در اسلام ـ مثلا در خصوص وسواس ـ توجه کافى نشده است و در این خصوص سعى کرده ایم تا از دیدگاه هاى وارداتى و عاریتى استفاده کنیم.
وى با اشاره به عدم همبستگى بین افراد جامعه از لحاظ گرایش به مذهب و اعتقادات دینى, خاطر نشان کرد: علت عدم تمایل و اعتقاد برخى به روش هاى درمانى مذهبى, شناخت کم آنها نسبت به روش هاى درمانى اسلامى است.
استاد سابق دانشگاه علوم پزشکى ایران گفت: هر چند که ممکن است برخى ظاهرا مسلمان باشند, اما به روش هاى درمان اسلامى اعتقاد کافى ندارند و عده اى نیز به رغم اعتقاد به روش هاى درمان اسلامى, در مثمر ثمر بودن این روش ها تردید دارند.
وى تاکید کرد که روش هاى روان درمانى اسلامى باید به صورت کلاسیک تدوین شود و در دانشگاه ها مورد تدریس قرار گیرد.
دکتر ابهرى با اشاره به احساس مسئولیت اجتماعى در حوزه هاى علمیه, براى اصلاح ناهنجارىهاى جامعه گفت: روحانیون باید بدون دعوت دیگران وارد تحقیقات در خصوص مسایل علمى شوند و آنها را با زبان قابل فهم به مردم منتقل کنند.
وى در پایان بر این مسئله تصریح کرد که اگر مردم احساس کنند در فرآیند حل مسایل معنوى و اجتماعى مى توانند مشارکت علمى و موثرى داشته باشند, نه تنها احساس تحمیل شدن نخواهند کرد, بلکه فرآیندهاى حل بحران هاى معنوى را بهتر پذیرا خواهند شد.